XIX. YÜZYIL TÜRK DÜNYASI

Semerkand’da müftü Mahmud Hoca Behbudî (1874-1919), 1914’te İstanbul’a geldi ve izlenimlerini “Seyahat Hâtıraları” adlı uzun yazı dizisi halinde yayınladı.Doğru cevap ''A'' şıkkıdır.

Osmanlı aydınlarının imparatorluk dışındaki Türkleri keşfetmeleri XIX. yüzyılın ikinci yarısında oldu.

Osmanlı aydınlarının imparatorluk dışındaki Türkleri keşfetmeleri XIX. yüzyılın ikinci yarısında oldu. 1860’lı ve 1870’li yılların sonunda, Türkistan’da Rus ve Çin işgalleri sırasında, Osmanlı aydınlarının dikkatleri doğudaki kardeşleri üzerine yöneldi. Bu ilgi ve yakınlık hissi daha ziyade din temelindeydi. Fakat giderek milli ve ırki bağlar da ön plana çıktı. Rusların Türkistan’da ilerlemeleri karşısında Osmanlı basınında Türkistan hakkında çıkan yazılar bu ilgiyi arttırdı. Avrupa’da
Türkoloji araştırmalarının ortaya çıkması ise Türk aydınları arasındaki soy birliği
bilincinin gelişmesini sağladı. Türk aydınları asıl vatanlarının Orta Asya olduğundan ve oradaki soydaşlarının varlığından haberdar oldular.

Ahmed Midhat Efendi (1844-1912): Osmanlı Türkleri içinde Rusya Müslümanlarını etkileyen en önemli simadır.

Molla: Rusya Müslümanlarında “din adamları” veya “ulema” sınıfı anlamında kullanılan genel bir tanımdır.

Osmanlı muallimleri Rusya'ya gittiklerinde onları asıl şaşırtan şey Rus okullarında gördüğü nizam ve intizamdı; Halil Sami, Rus okullarının binalarının güzelliğine ve temizliğine hayran kaldı. Öğrencilerin sokak ve caddelerde serbest, her türlü kaygıdan arınmış ve mutlu bir şekilde hayat sürmekte olduklarını gördü. Her sabah Astrahan’ın muntazam caddelerindeki kaldırımlarda akın akın okullarına giden Rus çocuklarını görerek hüzünlendi. “Bedbaht vatanıma böyle mesut ve bahtiyar günleri görmek nasip olabilecek mi?” diyordu.

Hüseyin Cahid, Hâlid Ziya, Tevfik Fikret ve Cenab Şehabeddin gibi sanatçılar Servet-i Fünun akımının en tanınmış temsilcileridir. Ortaya koydukları edebi eserlerde konuşma dilinden uzaklaştıkları, Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalara gereğinden fazla yer verdikleri görülmektedir.

Sibiryalı Abdürreşid İbrahim kendisi gibi Rusya Müslümanlarından olan Troyskili Ahmed Taceddin’le beraber Teârüf-i Müslimîn (1910-1911) adında bir dergi çıkardı. Bu, Tatarların Rusya dışında çıkardıkları ilk dergiydi. Derginin amacı, teârüf (tanıştırmak) idi; Müslüman toplulukları (özellikle Osmanlı ve Rusya Müslümanlarını) birbiriyle tanıştırmayı hedefliyordu.

Tatar aydınları içinde Meşrutiyet dönemi İstanbul’unu en iyi gözlemleyen kişi Fatih Kerimî’dir (1870-1937). İstanbul Mektubları adıyla kitaplaştırdığı izlenimleri, Türk aydınlarının ve toplumunun felaket yıllarındaki ruh halini çok iyi bir şekilde yansıtmaktadır. Eserin hemen her yerinde Rusya Tatarları ile Osmanlı Türklerinin kültür seviyeleri, psikolojileri ve aydınları karşılaştırılmaktadır.

İsmail Gaspıralı’nın mekteplerde uyguladığı kolay okuma metodu olan Usûl-i cedid, tedricî ve savtî idi. Kolaylığı da bu iki özelliğinden geliyordu. Tedricîden maksat, çocuklara önce üç harf vermek, sonra birer harf ilave ederek devam etmekti. Savtî (fonetik) demekten maksat ise harfleri değil sesleri öğretmekti.

I. Dünya Savaşının başlamasıyla Osmanlı ve Rusya Türkleri arasındaki ilişkiler sıkıntılı bir döneme girdi. İki devlet arasında yayınların gidip gelmesi kesildi. Rusya’daki Müslüman basını katı bir sansüre uğruyor, Osmanlı Devleti hakkında en ufak bir olumlu haber bile verilemiyordu. Rus parlamentosunda Türk-karşıtı fikirler dile getiriliyordu. Bu durum Rusya Müslümanlarını rahatsız etmekle beraber, bunu yazılı veya sözlü ifade etmeleri mümkün olamıyordu. Savaş, Rusya Müslümanlarını oldukça zor bir duruma sokmuştu: Bir tarafta tebaası oldukları Rusya Devleti, diğer yanda dindaşları ve soydaşları olan Osmanlı Türkleri bulunuyordu. Müslüman vekillerin ılımlı istekleri bile Rusların tutucu ve milliyetçi kesimini kuşkulandırıyor, Pan-Türkist olarak suçlanmalarına yol açabiliyordu.

Rusya Müslümanlarında “din adamları” veya “ulema” sınıfı anlamında kullanılan genel bir tanımlamaydı. Müslüman din âlimleri (diğer adıyla “ruhanîler”) üç derecede sınıflandırılmaktaydı. En üst derecede müftü, kadı, nâib ve âli medreselerin müderrisleri yer almaktaydı. Orta derecede âhund, müderris ve hatib; alt derecede ise imam ve müezzin bulunmaktaydı. Doğru cevap C'dir.

Yusuf Akçura, Bahçesaray’da ziyaret ettiği İsmail Gaspıralı’dan çok etkilendi ve onu birçok hususta üstadı olarak kabul etti. doğru cevap D'dir.

Kazanlı Ayaz İshakî’nin asıl amacı, Çarlık döneminde sindirilmiş olan Tatar halkını sarsmak ve harekete geçirmekti. O zamanlar Rusya’da bunun için elverişli bir ortam mevcuttu. Grubuyla beraber Tatar siyasi hayatında önemli roller oynadıktan sonra baskı yıllarında hapis yattı, sürgüne gönderildi. Doğru cevap B'dir.

Abdürreşid İbrahim, cesur, maceracı, samimi ve mücadeleci kişiliğiyle birçok İstanbullu aydının gönlünü kazandı. Mehmed Akif, Eşref Edib ve İzmirli İsmail Hakkı ile yakın dostluk kurdu. 1913 yılı başında İslam Dünyası adında yeni bir dergi çıkardı.

Fatih Kerimî; İstanbul Mektubları adıyla kitaplaştırdığı izlenimleri, Türk aydınlarının ve toplumunun felaket yıllarındaki ruh halini çok iyi bir şekilde yansıtmaktadır. Doğru cevap A'dır.

1914’te yayınlanmaya başlanan dinî reform taraftarı İslam Mecmuası aynı doğrultuda yayınlar yapmaya başladı. Dergi, kuzeyin ıslahçı ulemasından kadı Rızaeddin b. Fahreddin ve Musa Cârullah’ın eserlerine dayanarak, İslam açısından kadınların özgürlüklerini savunma cesaretini gösterdi. Bu dergiyi çıkaran Kazanlı Halim Sabit ilim tahsil etmek niyetiyle İstanbul’a gelip daha sonra burada yerleşip kalan Tatar aydınlardandır. Doğru cevap D'dir.

Osmanlı eğitim sistemine en acı eleştirileri yazan Sibiryalı seyyah Abdürreşid İbrahim idi. Doğru cevap C'dir.

Bir süre daha güçlüklerle ve baskı altında eğitime devam eden rüştiyeler 1910 yılında tamamen kapatıldı; Osmanlı muallimleri tutuklanıp sınır dışı edildi (Arbatlı 1964: 25). Rus arşivinden çıkan jurnaller, rüştiyelerin kapatılmasında muhafazakâr mollaların da payı olduğunu ortaya çıkardı. Doğru cevap A'dır.

Akçura’nın en önemli girişimi Türk Yurdu adındaki ilim ve kültür dergisini çıkarmak oldu. Doğru cevap B'dir.