XIX. YÜZYIL TÜRK DÜNYASI - Deneme Sınavı - 3

1922 yılı başında Düşenbe şehri Enver Paşa tarafından ele geçirilmiştir.

VI. yüzyılın ikinci yarısında, Kök-Türklerin batı kanadı, Maveraünnehr’de hâkimiyet kurdu.

Buhara’daki Şeybanî Devleti 1598’de, Hive’deki ise 1687’de sona erdiğinde, siyasi parçalanmaya ek olarak iktisadi ve kültürel çöküş de kendini gösterdi.

XIX. yüzyılın ortalarında Issık Göl’den Sırderya nehrine kadar olan Kazak-Kırgız bozkırları tamamen Rusların eline geçti.

Rusya, Hokand’da çıkan karışıklıkları bahane ederek şehri işgal etti ve 1876’da hanlığı tamamen ortadan kaldırdı.

1884’te Merv’in düşmesiyle Türkistan tamamen Ruslar tarafından işgal edilmiş oldu.

1868’de kuzey Türkistan (Kazakistan) bozkırları yeniden düzenlendi. Uralsk, Turgay, Akmolinsk adlı üç yeni bölge (oblast) oluşturuldu.

Hive hanlarından İsfendiyar Han (1910-1918), Rusça bilen, Rus yayınlarını takip eden, oryantalistlerle ve ilim adamlarıyla temasta olan biriydi; usûl-i cedit mektepleri açtırdı ve bunlar için Tatar muallimler getirtti.

Türkistan’daki çağdaşlaşmanın ve kültürel değişimin en önemli unsurlarından olan yayın faaliyetlerine baktığımızda, buradaki ilk matbaanın 1868’de Taşkent’te kurulduğunu, ilk özel matbaanın ise 1877’de yine Taşkent şehrinde açıldığını görüyoruz.

V. V. Grigorev: Rus milliyetçisi bilim adamı. 1851-61 yıllarında Orenburg sınır komisyonu başkanlığını yürüttü.

Buhara medreselerine en köklü eleştiriyi getiren kişiler, Tatar din âlimleri Ebunnasr Kursavî ve Şihabüddin Mercânî oldular.

26 Temmuz 1723’de General M. A. Matyuşkin komutasındaki Rus orduları Bakü’yü ele geçirdi.

1820’lerde tasfiye edilen hanlıkların yerine Rus vilayetleri kuruldu: Bakü, Derbend, Şeki, Karabağ, Şirvan ve Talış. Bunların her biri, “naçalnik” denilen askeri kumandanlar tarafından yönetiliyordu.

1859 yılında Bakü ve civarında petrol rafinelerinin kurulmasının bir neticesi olarak çıkarılan ve işlenen petrolün beklenmedik bir oranda artması, ekonomide önemli gelişmelere yol açtı.

Nobeller, Bakü’ye gelen ilk yabancı petrol sanayicisiydi.

Güney Azerbaycan’ın Reşt kentinde doğmuş şarkiyatçı Mirza Kazım Bey (1802-1870) Derbent-name adlı eseri ile XIX. yüzyılda ilk olarak Azerbaycan ve Kafkasya tarihi üzerine eğilmiştir.

1887’den itibaren Bakü’de yeni Avrupa tarzında mektepler açılmaya başlandı.

Üzeyir Bey Hacıbeyov (1885-1948): Azerbaycan’ın en önemli bestecisidir. Karabağ’da doğmuş, ilk ve orta öğrenimini doğduğu yerde yaptıktan sonra Tiflis’te Gori Öğretmen Okuluna (seminarya) girmiş ve 1904’de buradan mezun olmuştur.

Zerdabi ilk sayısı 1875 tarihinde çıkan Ekinci gazetesiyle Azerbaycan’da ilk Türkçe gazeteyi neşretmeye muvaffak oldu.

1905 İhtilaline kadar yayınlanan gazetelerden biri de 30 Mart 1903’den itibaren Tiflis’de Mehmet Ağa Şahtahtinski tarafından çıkarılmaya başlanan Şark-i Rus gazetesiydi.