XIX. YÜZYIL TÜRK DÜNYASI - Deneme Sınavı - 3

Kazan’daki Tañcılar hareketinin bir benzeri Kırım’da Genç Tatarlar adıyla ortaya çıktı. Onlar da Rus inkılâpçılarından etkilendiler; inkılâpçı eylemlere katıldılar. Rus istibdat rejimini devrim yoluyla devirmek yanlısıydılar. Liderlerinin çoğu Akmescit’teki Tatar Öğretmen Okulunda okumuşlardı. Bunlar arasında Hasan Sabri Ayvazov, Abdürreşid Mehdi ve Veli İbrahim gibi aydınlar ve yazarlar bulunmaktaydı. Karasubazar’da Vatan Hâdimi adında adlı gazete etrafında toplanan bu gençlerin lideri Abdürreşid Mehdi idi. Doğru Cevap E'dir.

Kazan’daki Tañcılar hareketinin bir benzeri Kırım’da Genç Tatarlar adıyla ortaya çıktı. Onlar da Rus inkılâpçılarından etkilendiler; inkılâpçı eylemlere katıldılar. Rus istibdat rejimini devrim yoluyla devirmek yanlısıydılar. Liderlerinin çoğu Akmescit’teki Tatar Öğretmen Okulunda okumuşlardı. Bunlar arasında Hasan Sabri Ayvazov, Abdürreşid Mehdi ve Veli İbrahim gibi aydınlar ve yazarlar bulunmaktaydı. Karasubazar’da Vatan Hâdimi adında adlı gazete etrafında toplanan bu gençlerin lideri Abdürreşid Mehdi idi. Doğru Cevap A'dır.

Rusya’da Meşrutiyet döneminin ilk seçimi 1906 Nisanında yapıldı. Seçilen mebuslardan 25’i Müslüman olup bunlardan 12’si Kazanlıydı; maddi ve kültür düzeylerinin yüksek olması sebebiyle, diğer Müslüman bölgelerine kıyasla Kazanlılar daha fazla vekil seçtirmişlerdi. Rusya Meclisinde liberaller, işçiler zümresi ve diğer küçük gruplar bir araya geldiğinde çoğunluğu oluşturuyorlardı; muhafazakâr Rus partiler azınlıkta kalmıştı. Bu durum Çar hükûmetini memnun etmedi. Temmuz ayında Meclis dağıtıldı. Doğru Cevap C'dir.

Enflasyon, yiyecek kıtlığı ve askerler arasındaki moral bozukluğu 1917 Şubat Devriminin patlak vermesine yol açtı. Çar Nikola tahttan indirildi. Şubat İhtilali sekiz ay sürdü. Bu kısa dönemin ayırıcı özelliği, umut, hürriyet ve demokrasi arayışlarının ağır basmasıdır. Hürriyet ortamı Rusya Müslümanlarını da ümitlendirdi. Yeni rejim, Rusya’daki halkların ve bölgelerin yerel ihtiyaçlarını karşılayacak özerk yönetimler sözü veren bir söylem benimsedi. Çarlık döneminde ikinci sınıf vatandaş muamelesi gören Rusya’nın Müslüman halklarının uğradıkları haksızlıkları ortadan kaldırmak için büyük bir fırsat doğdu. Doğru Cevap A'dır.

Yusuf Akçura, Bahçesaray’da ziyaret ettiği İsmail Gaspıralı’dan çok etkilendi ve onu birçok hususta üstadı olarak kabul etti. doğru cevap D'dir.

Kazanlı Ayaz İshakî’nin asıl amacı, Çarlık döneminde sindirilmiş olan Tatar halkını sarsmak ve harekete geçirmekti. O zamanlar Rusya’da bunun için elverişli bir ortam mevcuttu. Grubuyla beraber Tatar siyasi hayatında önemli roller oynadıktan sonra baskı yıllarında hapis yattı, sürgüne gönderildi. Doğru cevap B'dir.

Abdürreşid İbrahim, cesur, maceracı, samimi ve mücadeleci kişiliğiyle birçok İstanbullu aydının gönlünü kazandı. Mehmed Akif, Eşref Edib ve İzmirli İsmail Hakkı ile yakın dostluk kurdu. 1913 yılı başında İslam Dünyası adında yeni bir dergi çıkardı.

Fatih Kerimî; İstanbul Mektubları adıyla kitaplaştırdığı izlenimleri, Türk aydınlarının ve toplumunun felaket yıllarındaki ruh halini çok iyi bir şekilde yansıtmaktadır. Doğru cevap A'dır.

1914’te yayınlanmaya başlanan dinî reform taraftarı İslam Mecmuası aynı doğrultuda yayınlar yapmaya başladı. Dergi, kuzeyin ıslahçı ulemasından kadı Rızaeddin b. Fahreddin ve Musa Cârullah’ın eserlerine dayanarak, İslam açısından kadınların özgürlüklerini savunma cesaretini gösterdi. Bu dergiyi çıkaran Kazanlı Halim Sabit ilim tahsil etmek niyetiyle İstanbul’a gelip daha sonra burada yerleşip kalan Tatar aydınlardandır. Doğru cevap D'dir.

Osmanlı eğitim sistemine en acı eleştirileri yazan Sibiryalı seyyah Abdürreşid İbrahim idi. Doğru cevap C'dir.

Bir süre daha güçlüklerle ve baskı altında eğitime devam eden rüştiyeler 1910 yılında tamamen kapatıldı; Osmanlı muallimleri tutuklanıp sınır dışı edildi (Arbatlı 1964: 25). Rus arşivinden çıkan jurnaller, rüştiyelerin kapatılmasında muhafazakâr mollaların da payı olduğunu ortaya çıkardı. Doğru cevap A'dır.

Akçura’nın en önemli girişimi Türk Yurdu adındaki ilim ve kültür dergisini çıkarmak oldu. Doğru cevap B'dir.

Ağaoğlu Ahmed, Türk Yurdu dergisinin kuruluşunda görev aldı, Türk Ocağı’nın kurucuları arasında yer aldı. 1912’de Ahmed Midhat Efendi vefat ettikten sonra, Tercüman-ı Hakikat gazetesinin başyazarı oldu. Doğru cevap E'dir.

Akçura’nın İstanbul’daki asıl faaliyetleri bundan sonra başladı. Okul yıllarından tanıdığı bazı Türkçülerle (Necib Asım Bey ile Veled Çelebi Efendi) birlikte sadece kültürel faaliyetler yürütecek bir dernek (Türk Derneği) kurdu. Bu dernek, Türk milliyetçiliği esasına dayanan ilk kuruluştu. Türk kavimlerinin ilmî çalışmalarını ve durumunu öğrenmeyi ve öğretmeyi amaçlıyordu. Derneğe Türk olmayan Türkiyatçılar da dâhil oldu. Türk Derneği adlı çıkardıkları dergi 7 sayı sonra Akçura’nın İstanbul’dan ayrılmasıyla kapandı. Doğru Cevap A'dır.

Abdürreşid İbrahim’in de Rusya’daki halkçılık akımından etkilenmiş olduğu açıktır. Oldukça sade bir Türkçe ile yazmaya özen gösteren Abdürreşid İbrahim, Türk toplulukları arasında birlik oluşturmak gerektiği fikrindeydi. Bunu İslam birliği (Pan-İslamizm) idealinin tamamlayıcı bir parçası olarak görüyordu. Doğru Cevap C'dir.

Yusuf Akçura, Kazanlı Ayaz İshakî, Sibiryalı Abdürreşid İbrahim, Troyskili Ahmed Taceddin II. Meşrutiyet ile Rusya'dan gelen Türk aydınlardır. Doğru Cevap B'dir.

Tatar aydınları içinde Meşrutiyet dönemi İstanbul’unu en iyi gözlemleyen kişi Fatih Kerimî’dir (1870-1937). 1892-97 yılları arasında İstanbul’da Mülkiye Mektebinde okuyan Kerimî, 1912 yılı sonunda, Bulgarlar’ın Çatalca’ya kadar geldikleri bir zamanda, yeniden İstanbul’a geldi. İstanbul’da kaldığı 4 ay boyunca dönemin aydınlarıyla görüştü. İstanbul Mektubları adıyla kitaplaştırdığı izlenimleri, Türk aydınlarının ve toplumunun felaket yıllarındaki ruh halini çok iyi bir şekilde yansıtmaktadır. Eserin hemen her yerinde Rusya Tatarları ile Osmanlı Türklerinin kültür seviyeleri, psikolojileri ve aydınları karşılaştırılmaktadır. Doğru Cevap E'dir.

Kuzey Türklerindeki dinî ıslahat konusundaki fikirleri İstanbul üzerinde etkili oldu. Hindistan, Mısır, Kazan ve Orenburg gibi merkezlere kıyasla yarım asır gecikmeyle de olsa, dinî ıslahat fikirleri sonunda Hilafet makamında da ortaya çıktı. 1914’te yayınlanmaya başlanan dinî reform taraftarı İslam Mecmuası aynı doğrultuda yayınlar yapmaya başladı. Dergi, kuzeyin ıslahçı ulemasından kadı Rızaeddin b. Fahreddin ve Musa Cârullah’ın eserlerine dayanarak, İslam açısından kadınların özgürlüklerini savunma cesaretini gösterdi. Bu dergiyi çıkaran Kazanlı Halim Sabit ilim tahsil etmek niyetiyle İstanbul’a gelip daha sonra burada yerleşip kalan Tatar aydınlardandır. Doğru Cevap A'dır.

Birinci Dünya Savaşından sonra İstanbul, hızla Türk dünyasının cazibe merkezi olma özelliğini kaybetti. Savaşın yenilgiyle bitmesi ve İttihat ve Terakkinin dağılmasıyla Türkçü aydınlar sıkıntılı bir döneme girdiler. Türk dünyasına ilgi duyan aydınlardan birçoğu Malta’ya sürgün edildiler. Ülkenin içinde bulunduğu durumdan sorumlu tutuldular. Doğru Cevap A'dır.

Zâhir Bigi adlı bir Tatar mollası, Güzel Kız Hadiçe adlı romanı yayınladı. Tercüman gazetesini takip eden ve bir taraftan da Fransızcadan tercüme edilmiş romanları okuyan bu genç, konusunu Kazan’ın şehir hayatından alan bir roman daha yazdı. Günah-ı Kebâir adını taşıyan bu romanında medresedeki bozulmayı ve kadınların ezilmişliklerini ele aldı; okuyucuya ibretler sundu, öğütler verdi.