XIX. YÜZYIL TÜRK DÜNYASI - Deneme Sınavı - 10

Tatarlar, yüzyıllarca Hıristiyan yönetimi altında kimliklerini koruma mücadelesiyle bilenmiş olduklarından, yasal yollar içinde büyük bir kararlılıkla direnmekte ve mücadele etmekteydiler. Bunun yanında, hükümetin verdiği bazı hakları olabildiğince kendi yararlarına dönüştürdüler. II. Katerina’nın talimatıyla oluşturulan Orenburg Dinî İdaresi (Müftülüğü) bu mücadelenin ilginç bir örneğini oluşturmaktadır.

Rusya Müslümanlarının örgütlenmesinin ilk belirtileri 1890’a kadar götürülebilir.

Rusya Müslümanlarının asıl siyasi hareketleri 1904 yılı sonundan itibaren başladı.

Petersburg’a iletilen 30-40 dilekçenin içeriğine bakıldığında, Müslümanların istekleri şu noktalarda toplanmıştı: Müftünün halk tarafından ve belli bir süre için seçilmesi; mektep ve medrese işlerinin Müslümanların ellerine verilmesi; din görevlilerinin ve dinî öğrenim gören öğrencilerin askerlikten muaf tutulması; din ve basın özgürlüğü tanınması.

Rusya Müslümanlarının siyasi faaliyetlerini örgütleyen kişiler içinde Abdürreşid İbrahim öne çıkmaktadır. Siyasi deneyimi olmasa bile, büyük bir cesarete sahip olan bu zat, 1904 Eylülünde Rusların Zemstvo hareketi önderleriyle görüştü. Zemstvocular (mahalli yönetim yanlıları) yasal yollardan reformlar istemekteydiler.

II. Katerina döneminden XIX. yüzyılın ikinci yarısına kadar İslamiyet aleyhine bir
tavır sergilenmemişti. Kırım Savaşından sonra güç kazanan Slavcılık akımı ülkenin iç siyasetini de etkiledi. II. Aleksandr devrinde (1855- 1881) misyoner faaliyetleri
arttı. İslam karşıtı yayınlar çoğaldı. Basın ve yayın yoluyla yapılan bu saldırılar Müslüman halkta huzursuzluk yarattı. Fakat İslam uleması bu yayınlara karşılık verme hakkına sahip değildi.

Toplantının başkanlığını İsmail Gaspıralı yürüttü. Kafkasya’da yayınlanan Hayat ve Kaspi gazetelerinin sahibi olan Ali Merdan Topçubaşı da toplantının şekillenmesinde önemli bir rol oynadı; onun sıcakkanlı ve samimi tavırları Kafkasya ve Tatar Müslümanlarını birbirine yaklaştırdı.

III. Rusya Müslümanları Kongresi’nde Ayaz İshakî ve Fuad Tuktar’ın başı çektiği solcu gençler de aktif bir rol oynadılar.

Kültür, dil ve edebiyat konuları üzerinde yoğunlaşan Añ dergisi 1912-18 yılları arasında Kazan’ın seçkin edebiyatçıları ve ilim adamları tarafından çıkarıldı. Meşhur edebiyat tenkitçisi Alimcan İbrahimov, dil âlimi ve düşünür Cemaleddin Velidî ve edebiyat tarihçisi Ali Rahim burada yazdılar.

Rusya’da Meşrutiyet döneminin ilk seçimi 1906 Nisanında yapıldı. Seçilen mebuslardan 25’i Müslüman olup bunlardan 12’si Kazanlıydı; maddi ve kültür düzeylerinin yüksek olması sebebiyle, diğer Müslüman bölgelerine kıyasla Kazanlılar daha fazla vekil seçtirmişlerdi.

1910 yılı başında, Rusya Müslümanlarının tanınmış seyyahlarından Sibiryalı Abdürreşid İbrahim İstanbul’a geldi. Gezip gördüğü yerler hakkında verdiği konferanslarla büyük ilgi topladı. Kendisi gibi Rusya Müslümanlarından olan Troyskili Ahmed Taceddin’le beraber Teârüf-i Müslimîn (1910-1911) adında bir dergi çıkardı. Bu, Tatarların Rusya dışında çıkardıkları ilk dergiydi. Doğru cevap A'dır.

Sibirya, Kazak bozkırları ve Türkistan’a kadar geniş bir coğrafyaya dağılanlara Kazan Tatarları deniliyordu.Doğru cevap ''A'' şıkkıdır.

Kırım’ın iç kesimlerindeki “Çöl Tatarları” denilen halkın kullandığı lehçe kıpçak lehçesidir.Doğru cevap ''C'' şıkkıdır.

Kazan Tatarlarına komşu olan Başkurtlar, Urallar ile Orta İdil arasında, Ufa, Vyatka, Perm ve Orenburg yönetimi sınırları içinde yaşamaktaydılar.Doğru cevap ''E'' şıkkıdır.

Tatarların 1908’deki nüfusları 150 bin kadardı.Doğru cevap ''B'' şıkkıdır.

Kazak-Kırgızların 1897’deki nüfusu 4 milyon 285 bin idi.Doğru cevap ''B'' şıkkıdır.

Pan-Slavist fikirlere tepki duyarak milli duyguları uyanan İsmail Gaspıralı, 1867 yılında Girit isyanı sırasında bir arkadaşıyla beraber Osmanlı Türklerine yardım etmek niyetiyle yola çıktıysa da, Odessa’da durduruldu.Doğru cevap ''A'' şıkkıdır.

Osmanlı Türkleri içinde Rusya Müslümanlarını etkileyen en önemli simadır.Doğru cevap ''C'' şıkkıdır.

Mollalar, Rusya Müslümanlarında “din adamları” veya “ulema” sınıfı anlamında kullanılan genel bir tanımlamaydı.Doğru cevap ''D'' şıkkıdır.

Rüştiyeler 1910 yılında tamamen kapatıldı; Osmanlı muallimleri tutuklanıp sınır dışı edildi.Doğru cevap ''C'' şıkkıdır.