XIV-XV. YÜZYILLAR TÜRK EDEBİYATI

Nazire, bir şairin tanınmış bir şiirine veya şiirlerine sonradan başka bir şair veya şairin kendisi tarafından, kafiyeleri veya kafiye ve redifleri aynı olan, aynı vezin ve konuda yazılan, çoklukla gazel ve kasidelerde görülen benzer şiirlerdir. Cevap da denilen nazirenin, aynı dilde ve şivelerde olması gerekir (Gölpınarlı 1985: XXVIII).

Fars edebiyatında da ilk nazire örnekleri on ikinci yüzyılda görülmeye başlanmıştır.

Türk edebiyatında “nazire” kelimesini, “nazireler” anlamında ilk defa Fahreddîn bin Mahmûd Behcetü’l-Hadâ’ik fî-mev’izeti’l-Halâ’ik adlı eserinde kullanmıştır.

Genellikle gazel ve kaside nazım şekilleriyle yazıldığı görülen nazirelerin, mesnevi, müstezat ve musammat nazım şekillerinde yazılmış örnekleri de bulunmaktadır (Köksal 2006: 21). Ancak gazel tarzının nazirede önemli bir yeri vardır.

Kendisi örnek alınarak benzeri yazılan şiire “zemîn” veya “model” şiir denir.

Türk, Arap ve Fars edebiyatlarında XIII. yüzyıldan önce, “nazire”nin varlığı söz konusudur. Bu türün Anadolu’da başlayan Batı Türk edebiyatında Yûnus Emre (ö. 1320) ile ortaya çıktığını söylemek mümkündür. Yûnus’un nazireleri, Ahmed-i Yesevî’nin (ö. 1166) şiirlerine yazılmıştır. Ancak Yûnus’tan önce bu türün ilk şairleri arasında yer vereceğimiz Türk şairi Hakîm Süleyman Ata’dır. Hakîm Süleyman Ata (ö. 1194), Ahmed-i Yesevî’nin hikmetlerine hikmetlerle karşılık vermiş, onun yolunu sadık bir
öğrencisi olarak devam ettirmiş ve şiirlerine nazireler söylemiştir (Sertkaya 2010: 177-87).

Ahmed-i Yesevî’nin, "Hâlıkımnı izler min tün kün cihân içinde / Tört yanımdın yol indi kevn ü mekân içinde" şeklinde başlayan hikmetine karşılık Yûnus;  İstedügümi buldum eşkere cân içinde / Taşra isteyen kendü kendü nihân içinde matla’ı ile başlayan şiirini yazmıştır.

Mazire mecmualarına geçmeden, kimi şairlere yer veren ve onlardan beyitler alan ilk şair ve yazar Şeyhoğlu Mustafâ’dır. O, Kenzü’l-küberâ’sında onun üstünde şairin adını zikretmiş ve şiirlerine yer vermiştir. Fakat sonra yazılan nazire mecmualarında, şairlerin ve seçilen şiirlerin sayısı artmıştır.

Türk edebiyatında yazılan ilk nazire mecmuası Ömer b. Mezîd’in ortaya koyduğu Mecmû’atü’n-nezâ’ir adlı eserdir

XVII. yüzyılda yazılan Metâli’ü’n-nezâ’ir, derleyeni belli son nazire mecmuasıdır. Budinli Hisâlî (ö. 1062/1652) tarafından derlenen bu mecmua, şiirlerin sadece matla beyitlerine yer verilmesinden dolayı diğerlerinden farklıdır. Bundan dolayı mecmuaya Metâli’ü’n-nezâ’ir adı verilmiştir.

Nazire. Cevap C'dir.

Zemin. Cevap A'dır.

Nezayir. Cevap A'dır.

İhtiza. Cevap A'dır.

İstikbal. Cevap D'dir.

Gazeli müşterek. Cevap C'dir.

Hakim Süleyman Ata. Cevap B'dir.

Ahmed Paşa. Cevap A'dır.

Şeyhoğlu Mustafa. Cevap D'dir.

Ahmed Paşa. Cevap D'dir.