XIV-XV. YÜZYILLAR TÜRK EDEBİYATI

Başlangıç devri kabul edilen XIV. asırda yazılan mesnevilerle XV. yüzyıldakiler arasında dil, üslup ve muhteva yönünden büyük farklar vardır. Dilin kullanımı, üslubun teşekkülü, ifadenin hüviyeti, veznin tatbiki, kafiyenin oluşumu, edebî sanatlar ve tasvirlerin yansıtılması önceki asra göre daha başarılı ve yetkin olarak görülmektedir. Şairlerin şiir söyle­medeki becerilerini gösteren, sanatkârane kaleme alınan ve edebî özelliğe sahip olan eserlerin sayısında ise bir artış olmuştur.

Fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbı, Anadolu’da yazılan ilk Türkçe mesnevî olan Risâletü’n-nushiyye’den başlayarak her asırda dinî, tasavvufî ve ahlaki mesnevi­ler başta olmak üzere bolca kullanılmıştır.

Dinî-ahlaki-tasavvufî mesneviler, gerek sayı ge­rekse nitelik yönünden bu dönem edebî metinleri arasında önemli bir yer tutar.

Türklere has olan ve diğer İslami edebiyatların hiçbirinde görülmeyen “mevlid” türünün en olgun örneği, XV. asırda Süleymân Çelebi’nin Mevlid diye şöhret bulan Vesîletü’n-necât isimli eseridir.

Hatîboğlu’nun yedi yıllık bir çalışmadan sonra 829/1426’da tamamlayıp Sultan II. Murâd’a tak­dim ettiği Ferah-nâme ise, dinî edebiyatın “yüz hadis” dalına ait bir örnektir. Aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla yazılan eser, 6105 beyitten oluşmaktadır. Baştan sona mesnevi nazım şeklinin kullanıldığı eserde, farklı vezinle yazılmış yedi beyit­lik gazel tarzında bir “na’t” vardır. “Yüz bölüm”den oluşan Ferah-nâme’nin her bölümünde, bir hadis ve onunla ilgili bir hikâyeye yer verilmiştir.

Bu asrın önemli dinî-tasavvufî mesnevilerin­den olan Abdurrahîm-i Karahisârî’nin Vahdet-nâme’si, 865/1461’de aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla yazılmış olup 4267 beyitten oluşmaktadır. Şehit Veziriazam Mahmûd Paşa’ya takdim edilen eserin konusunu, “vahdet-i vücûd” düşüncesi oluşturmaktadır.

Çâkerî, Tebrizli Ahmedî, Akkoyunlu Ya’kûb Han döneminde yaşayan Hatâyî-i Tebrîzî, ona ai­diyeti kesin olmamakla beraber Kutbuddîn Ahmed Câm ve Abdülvahhâb bu asırda Yûsuf u Züleyhâ sahibi şairlerdir. Kaynaklarda Yûsuf u Züleyhâ sahi­bi olarak gösterilen Kırımlı Abdülmecîd, Dür Big, Bihiştî Ahmed Sinân, Cemâlî ve Bekâ’î’nin eserleri ise kayıptır.

Türk edebiyatına XIV. asır şairlerinden Ahmedî’nin İskender-nâme’siyle giren bu konu, XV. asırda Ahmed-i Rıdvân tarafından tekrar işlenmiştir. Ahmed-i Rıdvân, ilk mesne­visi olan bu eserini 904/1499 yılında, Sultan II. Bâyezîd adına Ahmedî’nin İskender-nâme’sinden istifade ederek yazmış, hatta vezin ve beyit sayısı yönünden Ahmedî’ye uymuştur. Makedonyalı Bü­yük İskender’in efsaneleşmiş hayatının anlatıldığı bu eserde; onun hayatı, seferleri, kahramanlıkları ve düşünürlerle ilişkisi tarihî gerçeklere bağlı ka­lınmadan anlatılmıştır.

Türk edebiyatındaki mesneviler arasında, özel­likle konusu itibariyle, yaşanmış olaylara dayanıla­rak yazıldığı için orijinal bir yeri olan ve önemli bir yer işgal eden Firdevsî-i Rûmî’nin Kutb-nâme’si, 909/1503’te aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalı­bıyla yazılmıştır. 3500 beyit civarında olan eserin konusunu; İnebahtı, Moton ve Koron kalelerini kaybeden Venediklilerin 907/1501 senesinde Fran­sızlarla birlikte Midilli’ye saldırmaları ve buranın korunması için verilen mücadeleler oluşturmakta­dır. Kendilerine güvenilen şahıslardan edinilen bil­gilere göre tanzim edilen eserin “der-ta’rîf-i Midilli” başlığı altında; Midilli adasının coğrâfî yapısı ile bu­radaki kale, askeri güç, liman, hisar ve güzeller hak­kında geniş bilgi verilmiştir

Melhame:

İslâmî ilimlerden sayılıp çeşitli konularda, özellikle de kozmik olaylar hakkında ön­ceden bilgi veren, bunlardan korunma ve faydalanma yolunu öğreten ilim.

Öğretici ve yermeli mahiyetteki mesnevilerden olan Kaygusuz Abdâl’ın Minber-nâme’si 61 beyit olup aruzun “mefâîlün mefâîlün feûlün” kalıbıyla yazılmıştır. Eser, Kaygusuz’un bir Cuma namazı es­nasında, namazdan sonra hatibin kendisine bakarak söylediği sözler ve Kaygusuz’un da o anda, hatibe verdiği cevabı ihtiva etmektedir. Şairin, zamanının insanlarından da şikâyet etttiği eser, Abdurrahman Güzel tarafından yayımlanmıştır (1984, 2006).

Doğru cevap D’dir.

Doğru cevap C’dir

Doğru cevap E’dir.

Doğru cevap B’dir.

Doğru cevap B’dir.

Doğru cevap D’dir.

Doğru cevap E’dir.

Doğru cevap C’dir.

Doğru cevap B’dir.

Doğru cevap D’dir.