XIV-XV. YÜZYILLAR TÜRK EDEBİYATI

Ahmed Paşa, Padişahın nedimlerinden birine ilgi duyduğu şeklindeki bir söylenti üzerine hapse atılınca “Kerem Kasidesi”ni yazarak Fâtih’e kendini affettirmiştir. Kerem kasidesi Şeyhî’ye, Güneş kasidesi Atâî’ye, Gönül murabbaı da Melîhî’ye naziredir. Şiirlerini temiz, açık, akıcı ve anlaşılır bir Türkçe ile söylemiştir.

Nişânî mahlasını kullanarak şiir yazan Fatih döneminin vezir şairi Karamanlı Mehmed Paşa’dır.

Şeyhî’nin yeğeni olan Cemâlî, Hüsrev ü Şîrîn adlı mesnevisine zeyl yazmıştır. Gülşen-i Uşşâk adlı mesnevisini 1446 yılında yazmıştır. Kasidelerinin yanında sevgili ve aşk konulu gazelleri vardır. Arapça ve Farsça şiirler de yazan Cemâlî, döneminin çok yazan bir şairidir. Divan’ı vardır.

Aşkî’nin gazel ve kasideleri vardır. Câmi’ü’nnezâ’ir’de yirmiden fazla şiirine yer verilmesi, onun Türk şiirinde önemli bir yerinin olduğunu gösterir. Günay Kut tarafından çok iyi bir mesnevi şairi olduğu ifade edilmiştir.

Melîhî, Molla Câmî ile sınıf arkadaşı olmuştur. Şiirde Ahmed Paşa’nın hocasıdır. Onun tarafından Fâtih’e tanıtılmıştır. Güzel, anlaşılır ve temiz bir Türkçe ile şiirler söyleyen Melîhî, zarif ve nüktedan bir şairdir. Duyguları samimî, hayalleri ince ve renklidir.

Hafî, Fâtih devrinde esnaf arasından çıkan şairlerden olup kunduracıdır. Şairin, sevgiliyi konu alan, sade ve akıcı gazelleri vardır. Ayrıca anlam söz ilişkisine dikkat eden bir şair olup cinaslı söyleyişlerle dikkat çeker. Hafızası güçlüdür.

Türk edebiyatında, şahsı ve mensup olduğu edebî toplulukla Cem Sultan, kültür ve edebî hareketler açısından başka devirlerde eşine rastlanmayan bir durum gösterir. Sarayının çevresinde sayıları oldukça çok olan bir şairler topluluğu bulunmaktadır. Başta şair şehzade olmak üzere, etrafında toplanan şairlere, Cem şairleri adı verilmiştir. Türâbî, Aynî-i Tirmizî, Sirozlu Sa’dî, Haydar, Kandî, Sehâyî, La’lî, Şâhidî, Şerîfî-i Âmidî Cem’in çevresinde bulunan şairlerdir.

Eşrefoğlu Rumî’nin bilinen eserleri Divan’ı ile Müzekki’n-nüfûs’tur. Eserlerinde açık ve anlaşılır bir Türkçe kullanmıştır. Akıcı ve gönle hoş gelen, hece ve aruz ile yazdığı şiirleri vardır.

XV. yüzyılda yaşayan tanınmış mutasavvıf şairler; Hacı Bayram-ı Velî, Kaygusuz Abdal, Akşemseddîn, Abdurrahîm-i Rumî, Eşrefoğlu Rumî, Kemâl Ümmî, Dede Ömer-i Rûşenî, Cemâl-i Halvetî, İbrâhîm Tennûrî ve İbrâhîm-i Gülşenî’dir.

Fâtih, “Sahn-ı Semân” adı verilen sekiz büyük medreseyi kurmuş ve bu medreselerde Ali Kuşçu (öl. 1474), Hayâlî Şemseddin (öl. 1470), Molla Hüsrev (öl. 1480), Hocazâde Muslihiddîn Mustafa (öl. 1488), Hatîbzâde Muhyiddîn Mehmed (öl. 1495) gibi devrin en büyük âlimleri ders vermiştir.

Verilen örnek Avnî mahlaslı Fatih Sultan Mehmed'e aittir.

Padişah’ın nedimlerinden birine ilgi duyduğu şeklindeki bir söylenti üzerine hapse atılan Ahmed Paşa, “Kerem Kasidesi”ni yazarak Fâtih’e kendini affettirmiştir.

Şeyhî’nin yeğeni olan Cemâlî, Fâtih dönemi şairlerinden olup Akşehirlidir. 1410 yılına yakın bir
tarihte doğduğu ve II. Bâyezîd’in saltanatının son yıllarında vefat ettiği göz önüne alınırsa, uzun bir ömür sürmüş ve bu üç padişah döneminde şiirler yazmıştır. Şeyhî’nin Hüsrev ü Şîrîn adlı mesnevisine zeyl yazmıştır.

Târîhü’l-mu’cem fî-Âsâri Mulûkü’lacem eseri Sarıca Kemâl (Kemâl-i Zerd)'e aittir.

Melîhî: Döneminde, benzeri olmayan bir şair olup hikmetli söz söylemede öncüdür.

Bütün olumlu yönlerine rağmen kendisini şaraba kaptıran Melîhî, bu sebeple padişah hizmetinden ve saraydan uzaklaştırılmıştır.

Zamanında çok tanınıp sevilen Nizâmî, II. Bâyezîd’in vezirlerinden Cezerî Kasım Paşa, Sâfî ve
Ahmed Paşa’ya nazire söylemekle tanınmış, yerine göre Ahmed Paşa’dan üstün tutulmuştur.

Sarıca Kemâl, Fazlullah b. Abdullah’ın hicrî VII. yüzyılda yazdığı Târîhü’l-mu’cem fî-Âsâri Mulûkü’lacem adlı eserini, Belâgat-nâme adıyla Türkçeye çevirmiştir.

Şehzade Korkud (1470-1513), şiirlerinde Harîmî mahlasını kullanmıştır.