XIV-XV. YÜZYILLAR TÜRK EDEBİYATI

Fâtih devri, Orta Türkçenin son yüzyılını meydana getirir. Türkçenin Orta Türkçeden sonraki dönemlerine, Yeni Türkçe ve Modern Türkçe adları verilmiştir. Orta Türkçe; Kuzey-Doğu Türkçesi ve Batı Türkçesi olmak üzere ikiye ayrılır. XIII. ve XIV. yüzyıllarda Eski Türkçenin bir devamı olan Kuzey-Doğu Türkçesi (Hakaniye Türkçesi), XIV. asırdan sonra, Kuzey Türkçesi (Kıpçak Türkçesi) ve Doğu Türkçesi (Çağatay Türkçesi) şeklinde devam etmiştir. Batı Türkçesi ise Oğuz Türkçesinin kolları olan Türkiye Türkçesi ve Azerî Türkçesi şeklinde varlığını sürdürmüş ancak bu iki kol XVI. yüzyıldan itibaren ayrılmaya başlamıştır.

Avnî mahlası ile şiirler yazmıştır. Divan’ı olan ilk Osmanlı padişahıdır. Alçak gönüllü, dün¬yayı önemsemeyen, içli, lirizme yönelik ve sevgiliye bütün varlığı ile bağlı bir şairdir. Manzumelerinde sevgili¬nin büyük bir yer tuttuğu görülür.

Ahmed Paşa Kerem Kasidesi'ni yazarak Fâtih’e kendini affettirmiştir. Şiirlerini temiz, açık, akıcı ve anlaşılır bir Türkçe ile söylemiştir. Arapça, Farsça şiirlerin yanında Rumca da gazel yazmıştır. Devrin ince ve renkli hayallere sahip bir şairi olup, tasvirleri canlıdır. Nazım tekniği sağlam ve aruza hakim olan şair, mazmunları ustaca kullanır.

Fâtih’in sadrazamlarından olan Mahmûd Paşa, dönemin tanınmış şairlerindendir. Arapça, Farsça, Sırpça yanında Rumca da bilmektedir. Yeni ve orijinal söyleyişlere sahiptir. Şiirlerinde Adnî mahlasını kullanmıştır.

Fâtih devrinde Amasya’da yetişen iki kadın şairden biridir. musikide de bilgi sahibidir. Onun, tezkirelerde Fâtih adına düzenlediği belirtilen Divan’ı ele geçmemiştir. Şeyhî’ye nazireler yazmış olan Zeynep Hanım’ın, tezkirelerde verilen örneklerden sade ve samimi şiirler yazdığı anlaşılmaktadır. Arapça ve Farsça bilmektedir.

II. Bâyezîd, Adlî mahlasıy¬la şiirler yazmıştır. Divan sahibi bir padişahtır. Gönülden çok akla hitap eden hikmetli şiirler yazmıştır. Beyitlerinde tenasüp sanatına yer verir.

Zeynep Hanım’ın Divan’ı ele geçmemiştir.

Fâtih döneminde yazılan lügatlerde Türkçe de yer almıştır. Bunların başında Lutfullah bin Ebî Yûsuf el-Halimî’nin yazdığı Bahrü’l-garâ’ib adlı Farsça-Türkçe lügat yer alır. Pîr Mehmed b. Yûsuf el-Ankaravî ise Arapça-Türkçe bir eser olan Tercümânü’l luga’yı yazmıştır. Bir lügat ve fıkıh bilgini olan Pîr Mehmed, eserini Mültekâtü’s-sıhâh adlı Arapça bir lügatten tercüme etmiştir. Eser, Lugat-i Kara Pîrî adıyla da bilinmektedir. Feriştehoğlu adıyla tanınan İzzeddîn Abdüllatîf ’in Feriştehoğlu Lugati de, Arapça-Türkçe bir eserdir. Yazar, ele aldığı ve karşılığını verdiği kelimeleri, Kur’an’daki sözlere dayandırmıştır.

XV. yüzyılda yaşayan tanınmış mutasavvıf şairler: Hacı Bayram-ı Velî, Kaygusuz Abdal, Akşemseddîn, Abdurrahîm-i Rumî, Eşrefoğlu Rumî, Kemâl Ümmî, Dede Ömer-i Rûşenî, Cemâl-i Halvetî, İbrâhîm Tennûrî ve İbrâhîm-i Gülşenî’dir.

Padişah’ın nedimlerinden birine ilgi duyduğu şeklindeki bir söylenti üzerine hapse atılan Ahmed Paşa, “Kerem Kasidesi”ni yazarak Fâtih’e kendini affettirmiştir.

Fâtih ve II. Bâyezîd’in ilk on dokuz yıllık saltanatına paralel olarak Orta Türkçe devrini tamamlayan Türk dili Yeni Türkçe devrine geçmiştir. Fâtih, Avnî mahlası ile şiirler söyleyen ve Divan’ı olan ilk Osmanlı padişahıdır.