XIV-XV. YÜZYILLAR TÜRK EDEBİYATI

Fatih dönemine kadar Türkçenin geçirdiği süreçler şu şekildedir: Altay, En Eski Türkçe, İlk Türkçe, Eski Türkçe, Orta Türkçedir. Bu süreçte "Yeni Türkçe" yoktur. Doğru yanıt: D'dir

Fatih Sultan Mehmet şiirlerinde "Avnî" mahlasını kullanmıştır. Doğru yanıt: A'dır.

Osmanlı padişahları içinde divanı olan ilk padişah Fatih Sultan Mehmet'tir. Doğru yanıt: A'dır.

Mihrî Hatun  II. Bayezit dönemi şairidir. Doğru yanıt: E'dir.

15. yüzyıl Divan edebiyatının önemli bir şairi olan Necati, şiirlerinde gözlemlerine yer vererek önemli olaylardan da söz etmiştir. Doğru yanıt: C'dir.

Fatih dönemini anlatan "Tarih-i Ebül-Feth" adlı eseri Tursun Bey yazmıştır. Doğru yanıt: C'dir.

Sinan Paşa, Türk nesrinin gerçek kurucularındandır. Cumhuriyet edebiyatına kadar gelen süslü nesrin yazarıdır.Tazarru-nâme eseriyle ün yapmıştır. Doğru yanıt: B'dir.

Ahmet Paşa, 15. yüzyıl tasavvuf şairi değildir. Divan edebiyatı çizgisinde eserler vermiştir. Doğru yanıt: C'dir.

İbrahim Gülşenî, Rûşeni dervişi olan ve Halvetîliğin Gülşenîlik kolunu kurarak Mısır'da tarikatını yaygınlaştırmıştır. 15. yüzyıl sonu ile 16. yüzyılın başı tasavvuf şairidir. Doğru yanıt: E'dir.

Türk dilinin Fâtih devrine kadar geçirdiği tarihî süreç, Altay, En Eski Türkçe, İlk Türkçe, Eski Türk­çe ve Orta Türkçe şeklinde dönemlere ayrılır. Bun­lardan ilk üç döneme ait metinler ele geçmemiştir. Bu sebeple bu devirler, faraziye (=varsayım) olarak görülür. Elde bulunan en eski metinler ise, Eski Türkçe (VII–XI. yüzyıllar) ile Orta Türkçe (XII-XV. yüzyıllar) dönemlerine aittir. Bu tasnife göre Fâtih devri, Orta Türkçenin son yüzyılını meyda­na getirir. Türkçenin bundan sonraki dönemleri­ne, Yeni Türkçe (XVI–XIX. yüzyıllar) ve Modern Türkçe (XX. yüzyıldan sonra) adları verilmiştir.

Türk dilinin Fâtih devrine kadar geçirdiği tarihî süreç, Altay, En Eski Türkçe, İlk Türkçe, Eski Türk­çe ve Orta Türkçe şeklinde dönemlere ayrılır. Bun­lardan ilk üç döneme ait metinler ele geçmemiştir. Bu sebeple bu devirler, faraziye (=varsayım) olarak görülür. Elde bulunan en eski metinler ise, Eski Türkçe (VII–XI. yüzyıllar) ile Orta Türkçe (XII-XV. yüzyıllar) dönemlerine aittir. Bu tasnife göre Fâtih devri, Orta Türkçenin son yüzyılını meyda­na getirir. Türkçenin bundan sonraki dönemleri­ne, Yeni Türkçe (XVI–XIX. yüzyıllar) ve Modern Türkçe (XX. yüzyıldan sonra) adları verilmiştir.

Tarihî Türkiye Türkçesi: Batı Türkçesinin Anadolu’da gelişen ve daha sonra Osmanlı Türk­çesi adını alan koludur. Fâtih devrine kadar gelen Türkçe, Tarihî Türkiye Türkçesi (XIII-XX. yüzyıl­lar)nin ilk halkasını teşkil eder. Türkiye Türkçesi­ni, gelişim sürecini dikkate alarak,

şeklinde tasnif etmek mümkündür. Bu durumda Fâtih devri Türkçesi, Eski Türkiye Türkçesi de denilen Eski Anadolu veya İlk Osmanlı devri Türkçesinin son dönemini teşkil eder. Bu devirde Azerî ve Osmanlı Türkçesi kesin olarak birbirinden ayrılmamıştır. XVI. yüzyıla girerken her iki bölgenin farklı ağız şekillerini kendilerine mal ederek ayrılmaya başladıkları görülür. Bundan dolayı Fâtih dönemi, Batı Türkçesi açısından bu farklılıkların başladığı bir dönemdir.

Fâtih, Avnî mahlasıyla şiirler yazan ve Osmanlı’da Divan’ı olan ilk padişahtır. Sehî’ye göre sözleri merdane olan Fâtih’in gazelleri, âşıkane ve ders verici özelliktedir.

Fâtih döneminin önde gelen şairlerinden biri olan ve Türk edebiyatında Şeyhî ile Necâtî arasın­da yer alan Ahmed Paşa, II. Murâd’ın kazaskerle­rinden Veliyüddîn Efendi’nin oğlu olup Edirne’de doğmuş ve Bursa’da ölmüştür. Bursa’daki Murâdiye medresesinde müderrislik yapan Ahmed Paşa, Edirne kadılığı sırasında padişahın dikkatini çe­kerek padişahın nedimi ve hocası olmuştur. Şair, İstanbul fethine katılmış, daha sonra kazasker ve vezirlik rütbeleri de elde etmiştir.

Sarıca Kemâl de, Fâtih devri şairlerinden olup 1483 yılında ölmüştür. Saruhan vilayetinin Berga­ma kasabasından olan şair, Mahmûd Paşa tarafın­dan korunmuş ve teşvik edilmiştir. Devrinin önde gelen şairlerinden olan ve Divan’ı bulunan Sarıca Kemâl, Latîfî’ye göre Mahmûd Paşa’nın hocası ve musahibi, Sehî ve Âşık Çelebi’ye göre ise, Paşa’nın musahibi olup çocuklarının hocasıdır.

Hafî, Fâtih devrinde esnaf arasından çıkan şair­lerden olup kunduracıdır. Bu şairlerin yetişmeleri, ilim ve sohbet meclislerine devamları ile olmuştur. Latîfî’nin ‘kitâb ve deftersiz müftî ve müderris olmış-ıdı’ şeklinde bahsettiği Hafî’nin hafızası güçlüdür. Şöhretini duyan Fâtih, onu saraya çağırıp şiirleri­ni dinlemiş ve kendisine ihsanlarda bulunmuştur. Fâtih’in beğendiği ve nazire mecmualarında pek çok şiiri bulunan Hafî’nin Divan’ı olduğu söylenir. Şairin, sevgiliyi konu alan, sade ve akıcı gazelleri vardır. Ayrıca anlam söz ilişkisine dikkat eden bir şair olup, cinaslı söyleyişlerle dikkat çeker.

Sanatkâr yönü de bulunan Cem, Konya’da vali iken etrafında topladığı âlim, şair ve sanatkârlarla dikkat çekici bir edebî canlılığın meydana gelme­sine, kültür ve edebiyatımızın gelişmesine de hiz­mette bulunmuştur. Sarayının çevresinde sayıları oldukça çok olan bir şairler topluluğu bulunmak­tadır. Başta şair şehzade olmak üzere, etrafında top­lanan şairlere, Cem şairleri adı verilmiştir. Türâbî, Aynî-i Tirmizî, Sirozlu Sa’dî, Haydar, Kandî, Sehâyî, La’lî, Şâhidî, Şerîfî-i Âmidî Cem’in çevre­sinde bulunan şairlerdir.

I.Bâyezîd, padişah olduktan sonra da ilim, edebiyat ve sanatla ilgilenmiştir. Adlî mahlasıy­la şiirler yazan ve Divan sahibi bir padişah olan II. Bâyezîd, hem hat sanatı ile uğraşmış hem de Farsça şiirler yazmıştır. Ayrıca tarih yazıcılığına önem vermiş, Tursun Bey’e Târîh-i Ebu’l-feth’i ve Kıvâmî’ye de Fetih-nâme-i Sultân Mehmed adlı ese­ri yazdırmıştır.

Tasavvufî ve dinî edebiyatın, klasik edebiyat yanında halka inen ve halkın terbiyesi ile ilgilenen şair ve yazarları da, bu yüzyılda kendini göstermiş­tir. II. Murâd zamanında Emîr Sultan (öl. 1429), Hacı Bayram-ı Velî (öl. 1429-1430) ve Kaygusuz Abdal’ın (öl. 1444) devamı olarak Türk milletinin gönlünde yaşayan, şahsı ve şiirleri ile günümüze kadar gelen, milletin velî olarak bildiği şairler de vardır. Akşemseddîn (1389-1459), Eşrefoğlu Rumî (öl. 1469), Kemâl Ümmî (öl. 1475?), Dede Ömer Rûşenî (öl. 1486), Cemâl-i Halvetî (öl. 1496), İbrahim Tennûrî (öl. 1482) ve İbrahim Gülşenî (1426-1533) bunların başında gelmektedir.

Fâtih Sultan Mehmed (II. Mehmed) “Sahn-ı Semân” adı verilen sekiz büyük medreseyi kurmuş ve bu medreselerde Ali Kuşçu (öl. 1474), Hayâlî Şemseddin (öl. 1470), Molla Hüsrev (öl. 1480), Hocazâde Muslihiddîn Mustafa (öl. 1488), Hatîbzâde Muhyiddîn Mehmed (öl. 1495) gibi devrin en büyük âlimleri ders vermiştir. Bu dönemde Kitâb-ı Öklidis, Kitâb-ı Mesâdarâ Kitâb-ı Mecestî adlı eserlerin tercümeleri yapılmış, ayrıca devrin cilt sanatı da bu eserlerle ortaya konulmuştur. Arapça ve Farsça, İbranice, Keldanice, Yunanca, İslavca ve Latince bilen ve kitap¬lara düşkün biri padişahtır. Dinler, mezhepler ve inanç sistemleri ile tabiatüstü meseleleri incelemeye meraklıdır.