XIV-XV. YÜZYILLAR TÜRK EDEBİYATI

Çağatay Türkçesi veya Çağatayca ile Orta Asya Türk-İslam yazı dilinin Karahanlı ve Harezm-Altın Ordu Türkçelerinin devamındaki yazı dili kaste­dilmektedir. Çağatay Hanlığı döneminde göçebe Türklerin dili olduğu tahmin edilen ve Timurlular zamanında şekillenen bu yazı dili, klâsik şeklini Ali Şir Nevâî ile almıştır. Çağatay Türkçesi, XIX. yüzyılın sonuna kadar Orta Asya Türk devletlerinde yazı dili, edebî dil ve diplomasi dili olarak kullanılmıştır.

Nevâî, Hüseyn-i Bayka­ra, Hamîdî, Muhammed Sâlih, Şeybânî, Ubeydî ve Babür bu dönemin başlıca temsilcileridir.

Hassan: Hz. Muhammed’e yazdığı övgü dolu şiir­lerle tanınan Arap şairidir.

Yûsuf Emîrî’nin başka, Deh-nâme adlı mesnevisi ve Beng ü Çagır adlı münazarası bulunmaktadır. Deh-nâme (On Mektup) adlı eser ise, âşık ile maşuk arasındaki mektuplaşmalardan oluşan mesnevi türü bir eserdir.

Şâhrûh zamanında Horasan valiliği yapmış olan Seyyid Ahmed, 1436 yılında yazıp Şâhrûh Mîrzâ’ya sunduğu Ta‘aşşuk-nâme adlı mesnevisi ile tanınmıştır.

Yakînî: Döneminde aristokrat zümre arasında önemli olan okçuluğa ait nesir tarzında yazdığı Ok ve Yaynıŋ Münâzarası adlı eseri ile tanınmıştır.

1472 yılında Nevâî, “Emîr” yani “Dîvân beyi” unvanını aldı.

Ali Şir Nevâî’nin klasik Çağatay edebiyatının teşekkülünde seçkin bir yeri vardır. Dört Türkçe, bir Farsça divanı, hamsesi, Mecâlisü’n-nefâis adlı şuara tezkiresi, Muhakemetü’l-lugateyn’i ve sayısı otuzu aşkın çeşitli konudaki eserleri ile başlı başına bir çağı dolduran, ona kendi damgasını vuran bü­yük bir şair, fikir adamı, devlet adamı ve hepsinin üzerinde dil ve ulus arasındaki köprüyü kurmasını bilen bilinçli bir Türk dili savunucusu ve hadimi (=hizmetçisi) idi. Nevâî’nin, Türkçenin birçok yönden Farsçadan üstün bir dil olduğunu savunması ve Türkçe ile de yüksek bir edebiyat meydana getirmenin mümkün olduğunu bizzat eserleriyle ispat etmesi, genç şair­leri Türkçe yazmaya özendirmesi göz önüne alınır­sa, kültür ve edebiyat hayatımızdaki yeri ve hizmeti daha iyi anlaşılır. Nevâî’nin şöhreti, yalnız Çağatay alanı içerisin­de kalmamış, siyasî ve coğrafî sınırları aşarak bütün Türk ülkelerine yayılmış, eserleri her yerde zevkle okunmuş, yüzyıllar boyunca yetişen nice ünlü şa­irleri etkisi altında bırakmıştır.

Risâle-i Mu‘ammâ, Mîzânü’l-evzân  ve Muhakemetü’l-Lugateyn adlı eserleri dil ve edebiyatla ilgilidir.

İyi bir asker, iyi bir idareci olan Baykara, aynı zamanda iyi bir şairdi. Herat’ı “Timuroğulları Rö­nesansı” diye bilinen büyük kültür ve medeniyet hamlesinin merkezi hâline getiren odur. Kısacası Baykara’nın en büyük hizmeti, Türk dilini ve kül­türünü himaye etmesidir. Onun döneminde Ça­ğatay Türkçesi altın çağını yaşamış, Türkçeye olan itibar artmıştır.

Çağatay Hanlığı döneminde göçebe Türklerin dili olduğu tahmin edilen ve Timurlular zamanında şekillenen Çağatay Türkçesi klâsik şeklini Ali Şir Nevâî ile almıştır. Doğru yanıt B'dir.

"Şecere-i Türk" adlı eser Ebu’l-Gâzî Bahadır Han tarafından kaleme alınmıştır. Doğru yanıt A'dır.

Türkoloji araştırmalarında “Çağatayca” terimi, XIX. yüzyılın ortalarında ilk defa Avrupa’da kullanılmaya başlanmıştır. Doğru yanıt D'dir.

Bu dönemde meydana getirilen divanlar, tertip bakımından klasik devirdeki kadar gelişmiş değildir. Doğru yanıt D'dir.

Hamîdî Klasik Çağatayca Devri temsilcilerindendir. Doğru yanıt A'dır.

Gedâî Çağatay Edebiyatı Klasik Sonrası Devir temsilcilerinden biri değildir. Doğru yanıt D'dir.

Yûsuf Emîrî tarafından kaleme alınan ve âşık ile maşuk arasındaki mektuplaşmalardan oluşan mesnevi türü eser "Deh-nâme"dir. Doğru yanıt C'dir.

Döneminde aristokrat zümre arasında önemli olan okçuluğa ait nesir tarzında yazdığı Ok ve Yaynıŋ Münâzarası adlı eseri ile tanınmış isim "Yakînî"dir. Doğru yanıt E'dir.

Sazlar Münâzarası adlı eser "Ahmedî"ye aittir. Doğru yanıt D'dir.

Nevâî’ye göre Timur’un beş oğlundan biri olan Mîrânşâh’ın oğlu olan isim Seyyid Ahmed Mirza'dır. Doğru yanıt A'dır.