XIV-XV. YÜZYILLAR TÜRK EDEBİYATI

Nesimi

XIV. yüzyılda Arapça telif eserlerin yanında, büyük bir divan yazan, Türkçe Divan’ı ile Arapça yazdığı İksîrü’s-sa’âdât fî-Esrâri’l-ibâdât ile Tercîhü’ttavzîh adlı eserlerin sahibi şair Kadı Burhaneddîn'dir.

Doğru yanıt A seçeneğidir.

Doğru yanıt A seçeneğidir.

Doğru yanıt A seçeneğidir.

Doğru yanıt A seçeneğidir.

Doğru yanıt A seçeneğidir.

Doğru yanıt A seçeneğidir.

Doğru yanıt A seçeneğidir.

Doğru yanıt A seçeneğidir.

XIV. yüzyıl Azerî sahasında yetişen Hasanoğlu hakkında bilinenler sınırlıdır. XIII. yüzyılın sonlarında ve XIV. yüzyılın başlarında yaşadığı tahmin edilen şairin asıl adı Şeyh İzzeddîn-i Esferâyânî’dir. Türkçe şiirlerinde Hasanoğlu, Farsça şiirlerinde Pûr Hasan mahlasını kullanan şairin, Devletşâh Tezkiresi’nde bir Divan’ı bulunduğu ve bu Divan’ın XV. yüzyılda Azerbaycan’da ve Anadolu’da çok tanındığı belirtilmek- tedir. Hasanoğlu’nun şiirlerinin, çağdaşı Seyf-i Serâyî’nin nazire mecmuasında yer alması, onun Mısır’a kadar geniş bir alanda tanındığını gösterir. Hatta Sultan Gavrî (ö. 1516), Hasanoğlu’nun şiirine nazire de yazar. Ayrıca Nesîmî ve Ahmed-i Dâ’î gibi şairlere de tesir etmiştir. Ahmed-i Dâ’î’nin onun bir gazeline yazdığı nazire, ününün Anadolu’ya kadar ulaştığının işaretidir. Şairin, bilinen aruz vezniyle yazılmış Türkçe üç gazeli bulunmaktadır.

Kayseri’de 1345 yılında doğan Kadı Burhaneddîn, Harezm’den gelen ve Selçuklular zamanından beri babadan oğula geçen kadılık mesleğinde olan bir ailenin çocuğudur. Asıl adı Ahmed olup, babası Kay- seri kadısı Şemseddîn Mehmed’dir. Atalarından, Harezm’den Kastamonu’ya göç eden Mehmed’in oğlu Celâleddîn Habîb, 1243’te Kayseri kadısı olmuş ve Kayseri kadılığı bu tarihten sonra aynı sülaleden Kadı Burhaneddîn’e kadar gelmiştir. 1365’te kadı olan Burhaneddîn Ahmed, sülalenin Kayseri’de kadılık yapan en son ferdidir.

Küçük yaşlardan itibaren Arapça ve Farsçayı öğrenen; lügat, sarf, nahiv, me’ânî, beyân, aruz, hesap ve mantık ilimlerini okuyan Burhaneddîn Ahmed, on dört yaşında (1358) Mısır’a gitmiş ve Kahire Sargıtmışıya Medresesi’nde usûl-i fıkıh, ferâiz, hadis, tefsir, hey’et ve tıp eğitimi almıştır. Kahire’den Şam’a geçmiş ve burada iki seneye yakın Mevlânâ Kutbuddîn Râzî’nin derslerine devam etmiş, Seyyid Muhammed Neylî’den Külliyât-ı Kânûn’u okumuştur. Babasının ölümü üzerine yirmi yaşlarında Haleb’e gelen ve bura- da bir yıl ilmî çalışmalar yapan Kadı Burhaneddîn, 1364 yılında Kayseri’ye dönmüş, bir yıl sonra, 21 yaşında iken Eratnaoğlu Mehmed tarafından Kayseri kadılığına getirilmiştir. Kadılığı sırasında adalete önem vermesinden dolayı, halk arasında sevilmiş ve kısa zamanda memleketin her tarafına adını duyurmuştur. Eratnaoğlu Mehmed Bey’in ölümü üzerine yerine geçen oğlu Ali Bey, Kadı Burhaneddîn’i 1378’de vezir olarak atamıştır.

Kadı Burhaneddîn’in Türkçe Divan’ı ile Arapça yazdığı İksîrü’s-sa’âdât fî-Esrâri’l-ibâdât ile Tercîhü’t- tavzîh adlı mensur iki eseri vardır. Buna göre Türk idarecileri, beyleri içinde ilk divan sahibi olan Kadı Burhaneddîn’dir. Arapça ve Farsça şiirlerin yanında Arapça dinî eserler de yazan Kadı Burhaneddîn, büyük Türkçe Divanı ile Türk edebiyatında önemli bir yere sahiptir.

XIV. yüzyılda Azerî Türkçesi ile coşkulu ve lirik şiirler yazan Nesîmî’nin hayatı hakkında rivayet- lere dayanan ve birbiriyle çelişen çok az bilgi bulunmaktadır. Soyu Peygamber’e dayandığı söylenen Nesîmî’nin asıl adı İmadüddîn, bir başka iddiaya göre de Nesîmüddîn’dir. Onun, Şamahı, Şiraz, Diyarbakır veya Bağdat yakınlarındaki Nesîm kasa- basında doğduğu; Diyarbakır, Irak ve Tebriz taraf- larında yaşadığı ve I. Murâd devrinde Anadolu’ya geldiği rivayet edilir. Şiirlerinden, devrinin medreselerinde okuyarak iyi bir eğitim gördüğü anlaşılmaktadır.

Nesimi 1404 yılında Halep'te öldürülmüştür. Öldürülme nedeni ise Hacı Bayram-ı Velî’ye intisap etmek istemesidir.

Nesîmî’nin bilinen eserleri, Türkçe ve Farsça Divanları ile Hurûfîlikle ilgili olan Mukaddimetü’l- hakâyık’tır.

XIV. yüzyılda Azerî sahasında yetişen şairlerden biri de Ahmed b. Veys’tir. Irak’ta İlhanlılardan sonra hüküm süren Türk sülalesi Celâyirlilere mensup olan Sultan Ahmed b. Veys, şair ve sanatkâr bir hü- kümdardır (1382-1410). Türkçe, Arapça ve Farsça şiirler yazmış olan Sultan Ahmed’in, Mecmû’atü’n- nezâ’ir’de bir gazeli bulunmaktadır.

XIV. yüzyılda Azerî sahasında yetişen şairlerden biri de Ahmed b. Veys’tir. Irak’ta İlhanlılardan sonra hüküm süren Türk sülalesi Celâyirlilere mensup olan Sultan Ahmed b. Veys, şair ve sanatkâr bir hü- kümdardır (1382-1410). Türkçe, Arapça ve Farsça şiirler yazmış olan Sultan Ahmed’in, Mecmû’atü’n- nezâ’ir’de bir gazeli bulunmaktadır.

Germiyanoğulları Beyliği: Mehmed Bey oğlu Süleyman Şah’ın emriyle Kâbus-nâme ve Marzubân-nâme Türkçeye çevrilmiştir.

Menteşeoğulları Beyliği: Menteşe emiri Meh- med Bey’in oğlu Mahmûd Çelebi adına avcılığa dair Bâz-nâme isminde Farsçadan Türkçeye çev- rilmiş eser ile İlyas Bey adına yazılmış tıpla ilgili İlyâsiyye isimli bir kitap bulunmaktadır.

İnançoğulları (Denizli-Lâdik) Beyliği: Murad Arslan Bey adına yazılmış Fâtiha ve İhlâs Tefsirleri ile Murad Arslan Bey oğlu İshak Bey adına yazılmış bir Tebâreke Tefsiri vardır.

Germiyanoğulları Beyliği: Mehmed Bey oğlu Süleyman Şah’ın emriyle Kâbus-nâme ve Marzubân-nâme Türkçeye çevrilmiştir.

Menteşeoğulları Beyliği: Menteşe emiri Meh- med Bey’in oğlu Mahmûd Çelebi adına avcılığa dair Bâz-nâme isminde Farsçadan Türkçeye çev- rilmiş eser ile İlyas Bey adına yazılmış tıpla ilgili İlyâsiyye isimli bir kitap bulunmaktadır.

İnançoğulları (Denizli-Lâdik) Beyliği: Murad Arslan Bey adına yazılmış Fâtiha ve İhlâs Tefsirleri ile Murad Arslan Bey oğlu İshak Bey adına yazılmış bir Tebâreke Tefsiri vardır.