XIV-XV. YÜZYILLAR TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 8

Mazire mecmualarına geçmeden, kimi şairlere yer veren ve onlardan beyitler alan ilk şair ve yazar Şeyhoğlu Mustafâ’dır. O, Kenzü’l-küberâ’sında onun üstünde şairin adını zikretmiş ve şiirlerine yer vermiştir. Fakat sonra yazılan nazire mecmualarında, şairlerin ve seçilen şiirlerin sayısı artmıştır.

Türk edebiyatında yazılan ilk nazire mecmuası Ömer b. Mezîd’in ortaya koyduğu Mecmû’atü’n-nezâ’ir adlı eserdir

XVII. yüzyılda yazılan Metâli’ü’n-nezâ’ir, derleyeni belli son nazire mecmuasıdır. Budinli Hisâlî (ö. 1062/1652) tarafından derlenen bu mecmua, şiirlerin sadece matla beyitlerine yer verilmesinden dolayı diğerlerinden farklıdır. Bundan dolayı mecmuaya Metâli’ü’n-nezâ’ir adı verilmiştir.

Nazire. Cevap C'dir.

Zemin. Cevap A'dır.

Nezayir. Cevap A'dır.

İhtiza. Cevap A'dır.

İstikbal. Cevap D'dir.

Gazeli müşterek. Cevap C'dir.

Hakim Süleyman Ata. Cevap B'dir.

Ahmed Paşa. Cevap A'dır.

Şeyhoğlu Mustafa. Cevap D'dir.

Ahmed Paşa. Cevap D'dir.

Arap edebiyatında Cahiliyye devrinden itibaren görülen nazire, İslami dönemde Ka’b bin Züheyr’in Hz. Peygamber için yazdığı “Bânet Süâd (= Sevgili Uzaklaştı)” adındaki na’tına yazılan şiirlerle en geniş şekilde görülmeye başlanmış ve kesintisiz devam edip gelmiştir. Ancak terim olarak nazire yerine “mu’âraza” yanında “ihtizâ” ve “muhâkât” kelimeleri de kullanılmış, çok sonraları “taklîd”,
“nazîr” ve “mesîl” terimlerine de yer verilmiştir. Fars edebiyatında ise, nazire, “cevâb” kelimesi ile karşılanmış, ayrıca “istikbâl” ve “tazmîn” gibi terimler de kullanılmıştır. Fars edebiyatında da ilk nazire örnekleri on ikinci yüzyılda görülmeye başlanmıştır.

Türk edebiyatında “nazire” kelimesini, “nazireler” anlamında ilk defa Fahreddîn bin Mahmûd Behcetü’l-Hadâ’ik fî-mev’izeti’l-Halâ’ik adlı eserinde kullanmıştır. Fahreddîn bin Mahmûd eserinde yer verdiği “koşuk” adı ile bilinen manzumeler için “ve benden dilediler kim bunlarun dilince bu fen içre bir kitâb eyleyem, nükte ve nezâyir birle söyleyem kim bularun dilegi kabul ola” demektedir.

Ömer ibni Mezîd tarafından yazılarak II. Murâd’a sunulan ilk nazire mecmuası Mecmu’atü’n-Nezâ’ir’de yer alan zemin şiir ve nazire farklılığına, sadece bir şiirde rastlanmıştır. Halbuki daha sonra yazılan Eğirdirli Hacı Kemâl’in Câmi‘ü’n-nezâ’ir’i ile Edirneli Nazmî’nin Mecma‘ü’n-nezâ’ir adlı eserinde, böyle farklılıkların gitgide arttığını da belirtmemiz yerinde olacaktır. Bu durum, yine XVI. asır ürünlerinden olan Pervâne Beg Mecmu’ası’nda zemin veya model şiire benzemeyen ve nazire dışına çıkan çok sayıda şiirin varlığı ile daha da ileri götürülmüştür.

Şairlerin karşılıklı şiir söylemeleri, müşâ’are ise; aynı zaman içinde söylenen şiirlerdir. Bu yönü ile müşâ’are, nazirenin yaşanan zamandaki canlı örneği olarak görülmektedir. İşte bütün bu uğraşlar nazirenin Türk şiirindeki tesir ve gücünü
de göstermektedir.

Nazirenin şiirimizde ortaya çıkışını, tarihî gelişmesini ve çıkış durumunu göz önüne alırsak, Behcetü’lhadâ’ik’tan öğrendiğimize göre Türk, Arap ve Fars edebiyatlarında XIII. yüzyıldan önce, “nazire”nin varlığı söz konusudur. Bu türün Anadolu’da başlayan Batı Türk edebiyatında Yûnus Emre (ö. 1320) ile ortaya çıktığını söylemek mümkündür. Yûnus’un nazireleri, Ahmed-i Yesevî’nin (ö. 1166) şiirlerine yazılmıştır. Ancak Yûnus’tan önce bu türün ilk şairleri arasında yer vereceğimiz Türk şairi Hakîm Süleyman Ata’dır. Hakîm Süleyman Ata (ö. 1194), Ahmed-i Yesevî’nin hikmetlerine hikmetlerle karşılık vermiş, onun yolunu sadık bir öğrencisi olarak devam ettirmiş ve şiirlerine nazireler söylemiştir.

Ahmed-i Yesevî’nin, "Hâlıkımnı izler min tün kün cihân içinde,Tört yanımdın yol indi kevn ü mekân içinde" şeklinde başlayan hikmetine karşılık Yûnus;
İstedügümi buldum eşkere cân içinde, Taşra isteyen kendü kendü nihân içinde
matla’ı ile başlayan şiirini yazmıştır.

Ahmed Paşa’nın farklı bir nazım şekli ile Şeyhoğlu Mustafâ’nın şiirlerine nazire yazdığını da görürüz. Şeyhoğlu Mustafâ’nın, 

Çün bulınmadı cihânda derdüne dermân gönül
Yiridür bu hasret ile ger alursan kan gönül
beytiyle başlayan nazmına,

Ahmed Paşa da ilk bendi,
Gül yüzünde göreli zülf-i semen-sây gönül
Kuru sevdâda yeler bî-ser ü bî-pây gönül
Dimedüm mi sana tolaşma ana hây gönül
Vây gönül vây bu gönül vây gönül ey vây gönül
şeklinde olan murabba’ı ile cevap vermiştir.