XIV-XV. YÜZYILLAR TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 3

Taşlıcalı Yahya Çağatay edebiyatı şairlerinden değildir.

Nevâî’nin şöhreti, yalnız Çağatay alanı içerisinde kalmamıştır.

Hayretü’l-ebrâr (M. Sabir, Hayretü’l-
Ebrâr (İnceleme-Metin-İndeks), İstanbul 1961 (İstanbul
Üniversitesi, Doktora tezi), Ferhâd u Şîrîn
(Gönül Alpay Tekin, Alî Şîr Nevaî. Ferhad u Şirin.
(İnceleme-Metin), Ankara 1975), Leylî vü Mecnûn
(Ü. Çelik, Alî-şîr Nevâyî. Leylî vü Mecnûn, Ankara
1996), Seb’a-i Seyyâre, Sedd-i İskenderî (Hatice Tören,
Alî Şîr Nevâyî. Sedd-i İskenderî, Ankara 2001)
hamsesini meydana getiren mesnevileridir

İyi bir asker, iyi bir idareci olan Baykara, aynı
zamanda iyi bir şairdi. Herat’ı “Timuroğulları Rönesansı”
diye bilinen büyük kültür ve medeniyet
hamlesinin merkezi hâline getiren odur. Kısacası
Baykara’nın en büyük hizmeti, Türk dilini ve kültürünü
himaye etmesidir. Onun döneminde Çağatay
Türkçesi altın çağını yaşamış, Türkçeye olan
itibar artmıştır. “

Anadolu’da mesnevi nazım şekliyle yazılan ilk müstakil Türkçe eserler, XIV. asra aittir. Bu geleneğin ilk müstakil eseri ise asrın başlarında 707/1307 tarihinde Yûnus Emre tarafından kaleme alınan Risâletü’n-nushiyye’dir.

Ahmedî (öl. 815/1412)’nin 808/1405 tarihinde aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla kaleme aldığı Tahkîk-i Mi’râc-ı Resûl’ü, bugünkü bilgilerimize göre Anadolu’da telif tarihi bilinen en eski müstakil “mi’râc-nâme”dir.

Siyer: Hz. Muhammed’in hayatının anlatıldığı manzum ve mensur eserlere verilen isim.

Bu asırda görülen mesneviler daha çok dinî-ahlaki-tasavvufî konulara aittir. Bugünkü bilgilere göre Hz. Peygamber’in hayatı etrafında oluşturulan ve Türklere has olan “mevlid”, ilk defa bu dönemde Ahmedî (öl.815/1412) tarafından yazılmıştır

Türk edebiyatında beşerî aşk konusunda yazılmış ilk mesnevi olan Süheyl ü Nev-bahâr, türünün en başarılı örneklerindendir.

Fahrî, Şeh-nâme’den özellikle Hüsrev-i Pervîz’in hayatına ait bölümleri almıştır. Çünkü burada Fahrî’yi asıl ilgilendiren tarihî hikâyedir. Bundan dolayı; “Acem dilince düzen düzdi ‘ışkın / Ne cengin zikr kıldı vü ne sulhın” beytiyle Nizâmî’yi tenkit etmiştir.

Maktel: Hz. Peygamber’in torunu ve Hz. Ali’nin oğlu olan Hz. Hüseyin’in Kerbela’da şehit edilişini anlatan manzum ya da mensur eser.

Ahmedî’nin Şeyh-i San’ân Hikâyesi, aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla yazılmış olup 254 beyitten oluşmaktadır. Şeyh Abdürrezzâk’ın menkıbesini ihtiva eden eser, dil, üslup ve vezin yönünden birçok kusuru ihtiva etmektedir.

Tutmacı’nın Aydınoğlu Umur Bey için manzum olarak kaleme aldığı ve tıbbın önemli bir dalı olan sağlıklı beslenme bakımından önemli olan Tabîat-nâme adında küçük bir mesnevisi daha vardır. Aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla yazılan eser, o dönemin yiyecek ve içecekleri ile ilgili
bilgiler vermesiyle de dikkate değerdir.

Yûsuf u Zelîhâ, Şeyyâd Hamza’nın en büyük eseridir.

Yûsuf u Zelîhâ: Şeyyâd Hamza’nın en büyük eseri olan Yûsuf u Zelîhâ, Anadolu sahası Türk edebiyatının bu konuda bilinen ilk mesnevisidir. Yûsuf u Zelîhâ, adından da anlaşılacağı üzere, görünüşte Hz. Yûsuf ile Zeliha arasında geçen bir aşk hikâyesidir, ancak hikâyede Hz. Yûsuf’un hayatı anlatılmaktadır.

Yûsuf-ı Meddâh hakkında ilk bilgiler Şeyhoğlu Mustafâ’nın 1401 yılında yazdığı Kenzü’l-küberâ’sında bulunmaktadır.

Şeyhoğlu Mustafâ'nın Süleyman Şah adına yazmaya başladığı, Süleyman Şah’ın ölümü üzerine 1387 yılında tamamlayarak Yıldırım Bâyezîd’e sunduğu eser Hurşîd-nâme'dir.

İskender-nâme Ahmedi'nin yazdığı mesnevidir. Manzum eserlerdendir.

Fahrî’nin tek eseri, Nizâmî’nin aynı adlı eserinden tercüme edip Işk-nâme adını da verdiği Hüsrev ü Şîrîn mesnevisidir.

Kadı ve Uğru Destânı Yûsuf-ı Meddâh'ın yazdığı, Reşid zamanında bir kadı ile hırsız arasında yaşananların anlatıldığı, beyit sayısı 250 civarında olan bir mesnevidir.