XIV-XV. YÜZYILLAR TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 2

Elvân Çelebi’nin tek eseri, Menâkıbü’l-kudsiyye fî-Menâsibi’l-ünsiyye isimli mesnevisidir. Türk edebiyatında menkıbe türünün ilk örneği olan ve feilâtün mefâilün feilün vezniyle yazılan mesnevi, 2081 beyittir.

Dehhânî, İran şiirinin edebî sanatlarını ve mazmunlarını Anadolu’da yeni kurulan Türk şiirinde kullanmasıyla, klasik edebiyatımızda, Nesîmî ve Ahmedî ile birlikte divan şiirinin temelini atan şairlerin başında gelir.

Nesîmî’nin bilinen eserleri, Türkçe ve Farsça Divanları ile Hurûfîlikle ilgili olan Mukaddimetü’lhakâyık’tır.  Türkçe Divan: Divan’ın bilinen en eski nüshası 1469 tarihlidir. Divan’ın 1524 tarihli Kahire nüshasındaki bazı gazellerinde Hüseynî mahlasını kullandığı görülür. Farsça şiirleri, bazı yazmalarda Türkçe şiirlerinin arasında yer almıştır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Şiirlerin sayısı 1318’i gazel olmak üzere 1456’yı bulan Kadı Burhaneddîn Divanı, XIV. ve XV. yüzyılda yazılmış en büyük ve en hacimli divandır. Doğr cevap B şıkkıdır.

Elif-nâme, yukarıdan aşağıya doğru alfabetik sırayla bütün Arap harflerinin birer birer mısra başında yer aldığı ve bu harflere şiirin içinde çeşitli anlamlar yüklenmesinden oluşan şiirlere verilen isimdir. Cevap C şıkkıdır.

Şathiye, anlamı kapalı, anlaşılması şerhe muhtaç şiir demektir. Zâhirde saçma görülen, fakat şerh ve tahlil edildiği zaman anlamlı olduğu anlaşılan manzumelere verilen isimdir. Cevap B şıkkıdır.

Hayatı hakkında çok az bilgi bulunan Gülşehrî, XIII. yüzyılın ikinci yarısı ile XIV. yüzyılın ilk yarısında Kırşehir’de yaşamıştır. 1250 yıllarında doğduğu tahmin edilen şair, Felek-nâme ve Mantıku’t-tayr adlı eserlerinde Gülşehrî mahlasını kullanır. Cevap A şıkkıdır.

Hurûf-ı mukâta’a, Kur’an’da yirmi dokuz surenin başında yer alan ve telaffuz edilen harflere verilen isim; surelerin başında yer alan elif, lam, mim gibi ayrılmış, münferit harflerdir. Cevap E şıkkıdır.

Kadı Burhaneddîn’in İksîrü’s-sa’âdât fî-Esrâri’l-ibâdât ile Tercîhu’t-tavzîh’i, dinî konularda Arapça yazılmış mensur eserlerdir. Cevap D şıkkıdır.

Yûnus Emre, bir öğüt kitabı olan Risâletü’nnushiyye’sinde, bütün iyilikleri ve kötülükleri saymış, insanı yücelten ve alçaltan ne varsa anlatmış ve insan olmanın yolunu göstermiştir. Cevap A şıkkıdır.

Germiyanoğulları Beyliği döneminde, Mehmed Bey oğlu Süleyman Şah’ın emriyle Kâbus-nâme ve Marzubân-nâme Türkçeye çevrilmiştir. Cevap B şıkkıdır.

Saruhanoğulları Beyliği döneminde, Nâsır-ı Tûsî’nin Bahnâme-i Şâhî isimli eseri, Sultan Yakub bin Devlet adına Türkçeye tercüme edilmiştir. Cevap C şıkkıdır.

Batı Türk edebiyatı, XII.-XIII. yüzyıllarda Oğuz­caya dayalı olarak ortaya çıkıp XIV. yüzyılda Anadolu ve Azerbaycan sahalarında edebî değeri ve sayıları giderek artan bir şekilde Türkçe eserler vererek gelişimini sürdürür.

Kadı Burhaneddîn, Oğuz Türkçesinin yanında Doğu Türkçesine de hâkimdir. Şiirlerinde, Eski Anadolu Türkçesiyle birlikte Azerî ve Doğu Türkçesinin özellikleri de görülür. Kadı Burhaneddîn, İran şiirine ait mazmunları geniş ölçüde Türk şiirine getirmiş ve sık sık cinas ve tevriye sanatları yaparak Türkçenin dil ve ifade imkânlarından yararlanmıştır. Kadı Burhaneddîn, şiirlerinde daha çok aşktan, şaraptan, eğlenceden hoşlanan realist ve ihtiraslı bir insanın dünya zevklerini, sevgilinin güzellik unsurlarını işlemekle birlikte, tasavvufun düşünce ve mecazlarına da yer vererek, bunları en ince şekilde ele almıştır. Şiirlerinde görülen sevgili, okuyucuyu ve dinleyiciyi ilâhî yöne götüren bir sevgilidir.

Kadı Burhaneddîn’in Türkçe Divan’ı ile Arapça yazdığı “İksîrü’s-sa’âdât fî-Esrâri’l-ibâdât” ile “Tercîhü’ttavzîh” adlı mensur iki eseri vardır. Şiirlerin sayısı 1318’i gazel olmak üzere 1456’yı bulan Kadı Burhaneddîn Divanı, XIV. ve XV. yüzyılda yazılmış en büyük ve en hacimli divandır. Kadı Burhaneddîn, birkaç şiirinde mahlas kullanırsa da, genellikle mahlas kullanmaz. Şiirlerinde, Yûnus Emre ve Âşık Paşa’nın söyleyişlerine benzer beyitler görülen Kadı Burhaneddîn’in, kendinden sonra gelen Ahmed Paşa, Bâkî ve Şeyhülislam Bahâî’nin şiirlerinde etkisi görülür.

Elif-nâme: Yukarıdan aşağıya doğru alfabetik sırayla bütün Arap harflerinin birer birer mısra başında yer aldığı ve bu harflere şiirin içinde çeşitli anlamlar yüklenmesinden oluşan şiirlere verilen isimdir.

Akis sanatına edebiyatımızda ilk yer veren şair, Nesîmî’dir.

Risâletü’n-nushiyye isimli ahlaki bir mesnevisi ve Divan’ı olmak üzere iki eseri bulunan Yûnus Emre, Türk edebiyatında hem Türkçe mesnevisi ve divanı olan ilk şair hem de Anadolu’da başlayan Türk edebiyatında ilk Türkçe divan sahibi olan şairdir. Aruzla yazdığı şiirlerinde, bazı mısraların hece vezni ile yazıldığı görülür. Bu, Yûnus Emre’nin halk şiirinin vezin ve ahengine aruzdan daha yakın olduğunu gösterir. Şiirlerinde, Peygamber aşkı ve dostluğunu da dile getiren Yûnus, gazel tarzında na’t türünün de edebiyatımızdaki ilk temsilcisidir. Yûnus’un, anlamın kapalı olduğu bazı şiirleri, şathiye özelliği gösterir. Aslında Yûnus’un anlaşılır gibi görülen çok sayıdaki şiirinde de aynı durum vardır.

Küçük bir öğüt kitabı olan bu eser, 1307’de yazılmış tasavvufî ve ahlaki bir mesnevidir. Mesnevinin başında fâilâtün fâilâtün fâilün vezniyle yazılmış 13 beyitten oluşan bir manzumeden sonra, kısa bir düz yazı yer alır. Yûnus bu eserinde, iyi-kötü, akıl-nefis, cömertlik-cimrilik, sabır-acelecilik, doğruluk-eğrilik, alçak gönüllük-kibir gibi zıtlıkları ele alır ve böylece anlatımına bir çekicilik getirir. Risâletü’n-nushiyye isimli ahlaki bir mesnevisi ve Divan’ı olmak üzere iki eseri bulunan Yûnus Emre, Türk edebiyatında hem Türkçe mesnevisi ve divanı olan ilk şair hem de Anadolu’da başlayan Türk edebiyatında ilk Türkçe divan sahibi olan şairdir.

Gülşehrî, eserlerinde yer alan hayvan hikâyelerinden dolayı Türk fabl edebiyatının Anadolu’daki ilk şair ve yazarıdır.