XIV-XV. YÜZYILLAR TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 11

Manzum dinî destanlar: Bu tip mesneviler daha çok meclis ve kıraathanelerde okunmak, in­sanlara hem hoşça vakit geçirtmek hem de çeşit­li nasihatler vermek amacıyla oluşturulmuşlardır. Bunlar genellikle Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin gibi din büyükleri ile İbra­him Edhem ve Veysel Karanî gibi bazı ünlü sufîlerin hayatları etrafında teşekkül etmişlerdir. Ahmet Atilla Şentürk’ün dikkat çektiği gibi, hikâyenin manzum ve kafiyeli olarak okuyan ve dinleyenlere aktarıldığı bu mesnevilerde, insan, hayvan, tabiat manzarala­rı, savaş gibi tasvir çizilmesine imkân veren birçok unsurun bulunmasına rağmen, şairler tarafından çoğunda tek bir mısrada dahi edebî tasvire yer veril­memiştir.

Hz. Muhammed’in hayatının anlatıldığı manzum ve mensur eserlere verilen isim.

Bu dönemde bazı şairler tarafından çeşitli konu­larda çift kahramanlı aşk hikâyeleri kaleme alınmıştır. Yûsuf u Züleyhâ, Cemşîd ü Hurşîd, Süheyl ü Nev-bahâr, Hüsrev ü Şîrîn, Hurşîd-nâme (Hurşîd ü Ferahşâd), Işk-nâme ve Gül ü Hüsrev bu tip eserlerdendir.

Bu dönemde Yûsuf u Züleyhâ kaleme alan şair­lerden biri de hayatı hakkında bilgi bulunmayan Garîb’dir. Aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla yazılan eser, 2926 beyitten oluşmaktadır

Bunların dışında Kadı Darîr, Suli Fakîh, Ahmedî ve Şeyhoğlu Yûsuf u Züleyha yazan diğer şairlerdir. Bunlardan Ahmedî ve Şeyhoğlu’nun eserleri şu an için kayıptır.

Bu asırda kaleme alınan mesnevilerin bir kıs­mı, tarihî şahsiyet ve olaylara dayanmakla birlik­te, tarihle ilgili olmaktan çıkarak destani-efsanevî bir hikâye hâlinde İslami edebiyatlara mal edilen İskender’le ilgilidir. Nitekim bu asrın önemli şairle­rinden ve klasik Türk şiirinin kurucularından olan Ahmedî (öl. 815/1412-13)’nin İskender-nâme’si, bu dönemin hem en önemli mesnevilerindendir hem edebiyatımızda bu konudaki mesnevilerin ilki ve en başarılı örneğidir hem de Anadolu’da Nizâmî’nin İskender-nâme’sine yazılan ilk naziredir.

Hz. Peygamber’in torunu ve Hz. Ali’nin oğlu olan Hz. Hüseyin’in Kerbela’da şehit edilişini anlatan manzum ya da mensur eser.

Çağatay şiirinin kurucularından sayılan, ka­sidelerinden XIV. yüzyılın ikinci yarısı ile XV. yüzyılın ilk yarısında yaşadığı anlaşılan Sekkâkî hakkında en önemli bilgiyi veren Nevâî olmuştur.

Sazlar Münâzarası adlı eseri ile tanınan Ahmedî hakkında bilgilerimiz çok sınırlıdır. Eserinden bazı bilgiler edinilse de bunlar içerisinde en sağlamı, eserin üslubundan anlaşılacağı üzere Ahmedî’nin klasik Çağatay öncesi şairlerinden oluşudur. Ayrı­ca eserinden Ahmedî’nin değerli bir şair olduğu ve sağlam bir musiki kültürüne sahip bulunduğu anla­şılmaktadır.

İyi bir asker, iyi bir idareci olan Baykara, aynı zamanda iyi bir şairdi. Herat’ı “Timuroğulları Rö­nesansı” diye bilinen büyük kültür ve medeniyet hamlesinin merkezi hâline getiren odur. Kısacası Baykara’nın en büyük hizmeti, Türk dilini ve kül­türünü himaye etmesidir. Onun döneminde Ça­ğatay Türkçesi altın çağını yaşamış, Türkçeye olan itibar artmıştır. “Hüseynî” mahlası ile şiirler yazan Hüseyn-i Baykara, birlikte büyüdükleri çocukluk arkadaşı Ali Şir Nevâî ile Çağatay Türkçesinin dev­let ve edebiyat dili olması için uğraş vermişlerdir.