XIV-XV. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ

Kalınlık-Incelik Uyumuna göre bir kelime içindeki ünlülerin ya sadece kalın ya da sadece ince olması gerekir. Harezm Türkçesi'ndeki Türkçe kelimeler genellikle buna uymakla birlikte uyum dışı kalan örnekler de bulunmaktadır.

A seçeneğinde ünlü düşmesi yoktur. Burada ünlü düzleşmesi görülür: ü->i-: ünde->inde-

Kelime kök ve gövdelerinde dudaklılaşma e->ö-: eksük>öksük, ewür->öwür- (KE), -a->-o-: bark>bork, awuç>owuç (KE), -e->-ö-: tesük>tösük, telük>tölük, sev->söw-, sewüglüg>söwüglüg (KE), -ı->-u-: ıçgın->uçgun-; Ünlü düzleşmesi: berü>beri (KE)

A dışındaki seçeneklerdeki unuttum, taptım, aktur- ve taştın kelimelerinde tonsuz (ötümsüz) ünsüzden sonra gelen ekler de tonsuz (ötümsüz) ünsüzle başlamıştır. Ancak vaktda (KHKD) gibi örneklerde ünsüz uyumuna uyulmamıştır.

Göçüşme: Kelime içindeki komşu veya uzak seslerin yer değiştirmesi olayı: -nş->-şn-: konşı>koşnı (KHKD).

Yön Gösterme Hali Eki (+gAr, +GArU, +KarI, +ArU, +rA,+rU) soñra, angar, angaru, içkerü, öñrü, asra (HS, KE, KHKD).

Emir Kipi 1. T.S. -yın / (y)AyIn / -AyIm/ -GAyIn / -GAyIm aytayın, ısparlagayın, bitigeyin, ayayım, yigeyim, yargagayım (HS)

Görülen Geçmis Zamanın Hikâyesi 1. T.S. -DIm / -DUm erdi keldim erdi, ımızgandım erdi (KE, KHKD) 2. T.S. -Dıñ / dUñ erdi kolduñ erdi, ıddıñ erdi (KE, HS). 3. T.S. -DI erdi attı erdi, yoluktı erdi (KHKD, HS) 1. Ç.S. -duk erdi kılduk erdi, olturduk erdi (NF, KHKD) 2. Ç.S. -dıñız/ -düñüz erdi aydıñız erdi, kördüñüz erdi (KE, NF) 3. Ç.S. -dIlAr erdi bardılar erdi, ahd kılıstılar erdi (NF, KHKD)

oramında > oram+ı+n+da “sokagında” oram: isim kökü +ı: 3. teklik sahıs iyelik eki +n: zamir n’si +da:bulunma hali eki

Görülen geçmiş zaman

Harezm-Altın Ordu Türkçesine ait metinlerin günümüze ulaşan nüshaları Arap alfabesi ile yazılmıştır.

Seçeneklerdeki sözcüklerden ‘Tölük’ düzlük-yuvarlaklık uyumuna uymaktadır.

Seçeneklerden nice-ök > niçük hece kaynaşması sonucu ortaya çıkan ünlü düşmesine uğramıştır.

-Ar eki hem isimden hem de fiilden fiil üreten bir ektir.

Seçeneklerde yer alan alğıl sözcüğü al-: fiil kökü ve –ğıl: emir 2.teklik şahıs ekinden oluşmaktadır.

Seçenekler yer alan aytayın (söyleyeyim) sözcüğü ay-: fiil kökü, -t-: fiilden fiil yapım eki, -ayın: emir 1. teklik şahıs ekinden oluşmaktadır.

Verilen sözcüklerde görülen –di ve –dı ekleri görülen geçmiş zaman ekleri kullanılmıştır.

“tirig mü turur” kelimesinin eklerine doğru ayrılışı tir-i-g+mü+tur-ur şeklindedir.

“kelipsiz” kelimesinde anlatılan geçmiş zaman, 2. çoğul şahıs eki kullanılmıştır. Kel-: fiil kökü, -ip: anlatılan geçmiş zaman eki, -siz: 2. çokluk şahıs eki.

Tegürmes: ulaştırmaz, kelipsiz: gelmişsiniz, aytayın: söyleyeyim, atlığ: adlı, kaydın: nereden anlamlarına gelmektedir.