XIV-XV. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ

İsimden İsim Yapan Eklerde: savlug, hisabsuz, bednamluk, Fiilden İsim Yapan Eklerde: tapug, sevüg, İlgi Hali Ekinde: saçımnuñ, sakakımnuñ, İyelik Eklerin- de: ivüñ, nasibüñ, avum, tapgum, Görülen Geçmiş Zaman Ekinde: taptum, taptuñ, Zarf-Fiil Ekinde: ivüp, tapup, yapup.

1.Hece kaynaşması sonucu ortaya çıkan ünlü düşmelerini + ol->nol-, niçe + ök>niçük, ni + erse>nerse 
2. Vurgusuz orta hece ünlüsünün düşmesi sonucu ortaya çıkan ünlü düşmeleri tapgın>tapugın, kapgın>kapugın, ilgi>iligi 
3. İ- Cevheri fiilinin kendinden önceki kelimeye eklenmesiyle ortaya çıkan ünlü düşmeleri bolsa idi>bolsadı, içer iken>içerken 
4. Ünlü ile biten fiil köklerine 1. çokluk şahıs emir eki geldiğinde araya -y- yardımcı ünsüzünün gelmeyip iki ünlüden birinin düşmesi avla-alıñ>avlalıñ, oyna-alıñ>oynalıñ, izde-eliñ>izdeliñ

Ünsüz Düşmesi

G düşmesi: Harezm Türkçesinde bir ve birden fazla heceli kelimelerin sonundaki -g’ler genellikle korunmakla birlikte Oğuz Türkçesinin etkisiyle birden fazla heceli kelimeler- de bazen düşürülmüştür: arıg>arı, kamug>kamu, köprüg>köprü, tolug>tolu gibi. Bazı yapım ve çekim ekleri ile kelimenin bünyesine dâhil hecelerde bulunan g’ler zaman za- man düşmüştür: aytgay>aytay, bulga->bula-, yapurgak>yawurgak>yafrak>yaprak, yokgaru>yokaru vb.

R düşmesi: Bazı kelimelerde görülür: ir->i-, berk>bek>bik, kardaş>kadaş.

L düşmesi: Nadiren görülür: keltür->ketür-, oltur->otur- vb.

Göçüşme: Kelime içindeki komşu veya uzak seslerin yer değiştirmesi olayı.

-nş->-şn-: konşı>koşnı

Çokluk

İsimlerde çokluk -lar / -ler eki ile yapılmaktadır: arıgsızlar, bulaklar, töşekler, tügünler

Yön Gösterme Hali Eki

(+gAr, +GArU, +KarI, +ArU, +rA, +rU)

soñra, angar, angaru, içkerü, öñrü, asra

3. T.Ş.

-sUn / -sU

kılsun, tisün, tutaşsın, tursu, kiçsü (HŞ)

Yapım Ekleri

İsimden İsim Yapan Ekler

+Ak: başak 
+An: Aslen bir çokluk eki olup fonksiyonunu kaybetmiştir: oglan, eren +çA: Aslen eşitlik eki olup kalıplaşarak kalıcı isimler türetmiştir: barça, neçe  +çak: alçak “itaatkar” 
+çI: Herhangi bir işle sürekli uğraşma veya meslek mensubunu ifade eder: başçı “baş-

kan”, ikinçi “çiftçi”, kopuzçı “kopuz çalan”, tapugçı “hizmetçi” 
+çUk: bürünçük “baş örtüsü”, örümçük “örümcek” 
+dAş: Birliktelik, ortaklık, eşitlik, bir şeylere sahip veya bağlı olma ifade eder: emükdeş

“kardeş, süt kardeş”, hacedaş “sınıf arkadaşı”, karındaş “kardeş” 
+egü: Daha çok sayıların sonuna gelerek topluluk ifade eder: ikegü “he ikisi”.

yıgıldılar > yıg-ı-l-dı-lar “toplandılar”
yığ-: fiil kökü-ı-: yardımcı ünlü-l-: fiilden fiil yapım eki -dı: görülen geçmiş zaman eki -lar: 3. çokluk şahıs eki

Ünlü Kalınlaşması -i->-ı-: isig>ısıg, silig>sılıg (KE)

Hece Kaynaşması: Bir kelimede yan yana bulunan iki veya daha çok hecedeki seslerin yahut da yan yana bulunan iki kelimeden birincinin son sesi ile ikincinin önsesinin birleşip kaynaşması ve dolayısıyla hece sayısının azalması olayı.

İki ünlü arasında kalan -t-’ler de genellikle korunurken bazen -d-’ye değiştiği görülür: ata->ada-, butak>budak vb. (KHKD).

Harezm Türkçesinde d’li ve y’li şekiller bir arada görülür. Bazı d’ler varlığını korumakla birlikte özellikle kalın ünlülü kelimelerde y’li şekiller tercih edilmiştir: adır->ayur-, adak>ayak vb. (HŞ, KHKD).

Göçüşme: Kelime içindeki komşu veya uzak seslerin yer değiştirmesi olayı.

 -nş->-şn-: konşı>koşnı (KHKD).

Aitlik eki +KI veya +gı’dır: astıngı, bıldurgı, avvalkı, burunkı, ilkinki, ozakı (KHKD).

2.Ç.Ş: -DIñIz / - dUñIz /- dUñUz diñizler kildiñiz, işittiñiz, arturduñız, tutunduñız (HŞ, KHKD)

3. T.Ş. : -sUn / -sU kılsun, tisün, tutaşsın, tursu, kiçsü (HŞ)

-GAn,-kan, -An: atkanın, yegendin, azganlarga, emgengeninde (KE, HŞ)

ArdA, -UrdA: alurda, batarda, togarda, yéterde (KHKD)

Kalın ünlülü kelimelerde س ve ت yanında Eski Anadolu Türkçesine has ص ve ط harflerinin kullanımına da rastlanmaktadır.