XIV-XV. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ

XI-XII. yüzyıllarda hem etnik yapı hem de siyasî hayat bakımından Türkleşen Harezm bölgesinde Türk dilinin doğu kolunu teşkil eden Karahanlı Türkçesi temelinde güneybatı kolunu teşkil eden Oğuz Türkçesi ve kuzeybatı kolunu teşkil eden Kıpçak Türkçesinin karışıp kaynaşmasından oluşan Türkçeye Harezm Türkçesi veya Harezm-Altın Ordu Türkçesi adı verilir.

Harezm Türkçesi, Timurlular devrinde sona ererek yerini Çağatay Türkçesine bırakmıştır

Harezm-Altın Ordu Türkçesi eserlerinden Mukaddimetü’l-Edeb, Rabgūzi’nin kısasü’l-Enbiyā’sı, Nehcü’l-Ferādis, Mu'inü’l-Mürid ve Satır Arası Kur’an Tercümesi müelliflerin yaşadığı bölgeler dikkate alınarak genellikle Harezm Türkçesi eserleri olarak ele alınmış, bunun yanında aynı sebeplerle Kutb’un Husrev ü Şirin’i, Muhabbetnāme, Mi'rāc-nāme, Dāsitān-ı Cümcüme ve Altın Ordu sahasına ait yarlık ve bitikleri ise Harezm-Altın Ordu eserleri başlığı altında gösterilmiştir.

1924’te ise Hive Hanlığının doğu tarafı Özbekistan, batı tarafı ise Türkmenistan Cumhuriyetlerine bırakılmıştır.

Kırk hadis türünde mensur olarak kaleme alınan eser Nehcü'l-Feradis'tir.

Mukaddimetü’l-Edeb Arapçayı öğretmek üzere yazılmış, Arapça kelime ve kısa cümlelerden oluşan pratik bir sözlüktür.

Eser Üzerinde Yapılmış Çalışmalardan Bazıları
1. Abdülkadir İnan, “Kutb’un Husrev ü Şirin’inden Örnekler”, Türk Dili-Belleten III,
No: 14-15, Ankara 1951, s. 5-21.
2. Ananiasz Zajaczkowski, La Plus Ancienne Version Turque du Husräv u Şîrîn de
Qutb. I: Texte, II: Facsimile, III: Vocabulaire. Polska Akademia Nauk Komitet Orientalistyczny.
Warszawa, 1958-1961.
3. Necmettin Hacıeminoğlu, Kutb’un Husrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri. İstanbul
Üniversitesi Yayınları 1378, İstanbul 1968.

Mi'rāc-nāme
Dil, üslup ve işlediği konu bakımından Nehcü’l-Ferādįs’e benzer. Mirac olayını anlatan
anonim bir eserdir. Konularının sıralanışı bakımından Nehcü’l-Ferādįs’e benzemekle birlikte,
gök tasviri kısmındaki ayrıntılar farklıdır. MiǾrāc-nāme’nin Uygur harfleriyle yazılmış
tek nüshası Paris Bibliothègue Nationale’de bulunmaktadır. Bu nüsha 1436’da Malik
Bahşı tarafından Herat’ta istinsah edilmiştir. Bu sebeple XIV. yüzyılda yazıldığı tahmin
edilmektedir. Osman Fikri Sertkaya eser üzerinde doktora çalışması yapmıştır.

Hilyetü’l-Lisān ve Hulbetü’l-Beyān, XIV. yüzyılda İbni Mühennā tarafından yazılmış Arapça-Türkçe-Moğolca bir sözlüktür.

Muhabbet-nāme, Sirācü’l-Kulûb

Ârî: İran’dan geçerek Kuzey Hindistan’a yerleşen halk veya bu halktan olan kimse

Kaside: On beş beyitten az olmayan, bütün beyitlerin ikinci dizeleri en baştaki beyit ile uyaklı olan ve çoğu kez büyükleri övmek için yazılan divan edebiyatı şiir türü

Kırk hadis türünde mensur olarak kaleme alınmıştır. Nehcü’l-Ferādįs, Harezm Türkçesinin dil özelliklerini tespit etmek için en önemli kaynak eserlerden biridir.

Arapçayı öğretmek üzere yazılmış, Arapça kelime ve kısa cümlelerden oluşan pratik bir sözlüktür.

Hüsrev ü Şirin
1341 yılında Altın Ordu şairi Kuŧb tarafından Altın Ordu hükümdarı Tını Beg Han ile eşi
Melike Hatun adına yazılmış bir mesnevidir.

Tevhid: Divan edebiyatında Allah’ı övmek için yazılan manzume.

Yarlık: Ferman.
Bitik: Mektup

Mi'rāc-nāme
Dil, üslup ve işlediği konu bakımından Nehcü’l-Ferādįs’e benzer. Mirac olayını anlatan
anonim bir eserdir. Konularının sıralanışı bakımından Nehcü’l-Ferādįs’e benzemekle birlikte, gök tasviri kısmındaki ayrıntılar farklıdır. MiǾrāc-nāme’nin Uygur harfleriyle yazılmış tek nüshası Paris Bibliothègue Nationale’de bulunmaktadır. Bu nüsha 1436’da Malik Bahşı tarafından Herat’ta istinsah edilmiştir. Bu sebeple XIV. yüzyılda yazıldığı tahmin edilmektedir. Osman Fikri Sertkaya eser üzerinde doktora çalışması yapmıştır.

Cevāhirü’l-Esdāf
Mu'įnü‘l-Mürįd’in bulunduğu mecmuanın sahife kenarlarına yazılmış altı kıtalık bir metindir.

Varak: Yazmalarda her bir yaprak.