XIV-XV. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ - Deneme Sınavı - 28

a. dilek-istek bildirir: süçü içevem

dinlemişdüm duyulan geçmiş zamanın hikayesiyle çekimlenmiştir.

Hüsrev ü Şirin
1341 yılında Altın Ordu şairi Kuŧb tarafından Altın Ordu hükümdarı Tını Beg Han ile eşi
Melike Hatun adına yazılmış bir mesnevidir.

"onlar geldi" sözünde iyelik eki yoktur. "geldi" sözcüğündeki -di eki görülen geçmiş zaman ekidir. Doğru yanıt: C'dir.

Kıpçak Türkçesinde yönelme eki "-ga" dır. "yavuzga" sözcüğü yönelme eki almıştır. Doğru yanıt: E'dir.

Kıpçak Türkçesinde bulunma eki "-de" dir. "iv-de" bu sözcükte bulunma eki görevindedir.

Kıpçak Türkçesinde "turur" eki "Öğrenilen Geçmiş Zaman" ekidir. Doğru yanıt: B'dir.

18 Aralık 1312’de Kahire’de tamamlanmış olan ve yazarı Endülüslü Ebu Hayyan olan kitabın adı Kitabü’l-İdrak li-Lisani’l-Etrak'tır. Türkmen ve Kıpçak Türkçesinin dil özelliklerini barındıran eser, Araplara Türkçe öğretmek amacıyla yazılmıştır.

A seçeneğindeki "kalıp tururlar" fiili "Öğrenilen Geçmiş Zaman" eki olan "tururlar" ekini almıştır. Doğru yanıt: A'dır.

1343 veya 1345 yılında Halil bin Muhammed el-Konevî adlı Konyalı bir Türk tarafından yazılmış veya istinsah edilmiş olan ve bir sözlük ve dil bilgisi olan eser Kitab-ı Mecmu-ı Tercüman-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî'dir. 63 yaprağı ArapçaTürkçe sözlük ve dil bilgisi, 13 yaprağı Moğolca-Farsça sözlük olan eserin günümüze ulaşan tek nüshası Holanda’da Leiden Akademi Kütüphanesi’ndedir.

Kıpçak Türkçesinde "gay" eki gelecek zaman ekidir. "saklangay sen" sözcüklerinde "-gay" eki bulunduğu için doğru yanıt: C'dir.

Ses boğumlanması için gerekli hava akımının ağızdan çıkmasıyla oluşan ağızsı ünsüzün, hava akımın burundan çıkmasıyla oluşan bir genizsi ünsüzün etkisiyle geniz ünsüzüne dönüşmesi olayına ünsüz genizsileşmesi adı verilir. "beñze-> meñze-" örneğinde b->m- dönüşmesi görülmektedir.

Dudak ünlüsü veya ünsüzünün etkisiyle, yanlarında bulunan sesin dudak ünsüzüne dönüşmesi olayına "ünsüz dudaksılaşması" denir. "köñlek > kömlek" örneğinde -ñ- > -m dönüşmesi görülmektedir.

Kıpçak Türkçesinde "-se, sa" eki şart kipi ekidir. "eger tilesem" sözcüklerinde bulunan "-se" eki  şart kipidir. Doğru yanıt: C'dir.

Kapantılı ünsüzlerin genellikle ünlü seslerin etkisiyle sızıcı ünsüzlere dönüşmesi olayına "ünsüz sızıcılaşması" adı verilir. "oġul>ovul" örneğinde olduğu gibi bu ses olayında "-ġ>-v/-w, -ġ->-v-/-w-;-g>-v/-w, -g->-v-/-w-" dönüşümleri meydana gelir.

a, e, ı, i düz ünlülerinin sırasıyla o, ö, u, ü yuvarlak ünlülerine dönüşmesi olayına "ünlülerde yuvarlaklaşma" adı verilir. "kirpik > kirpük" örneğinde "-i- >-ü-" dönüşmesi görülmektedir.

"Oruç tutam ol kün" cümlesinde geçen "tut-a-m" sözcüğü "-a" istek kipi eki almıştır. Doğru yanıt: E'dir.

İnce ünlülerin kalın ünlüye dönüşmesi olayına "ünlü kalınlaşması" adı verilir. "teñri > tañrı" örneğinde "-e- > -a-" dönüşümü görülmektedir.

Düzlük uyumu, dudak düz iken boğumlanan “a,e,ı,i” düz ünlülerinin kalınlık incelik uyumları da dikkate alınarak aynı sözde bir arada bulunmasıdır. "ḳazılmış, ḳayıtmaḳlıḳ" buna örnek iken,; "degül, iksülük, kiçür- , niçük gibi örneklerde düzlük uyumunun dışına çıkılmıştır.

Kıpçak Türkçesinde "ek-fiilin öğrenilen geçmiş zaman eki "-r irmiş"tir. "yügenni niçük tutar irmiş" cümlesinde "tuta-r irmiş" ekleri ek-fiilin öğrenilen geçmiş zaman ekleridir. Doğru yanıt. A'dır.