XIV-XV. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ - Deneme Sınavı - 22

Seydî Ahmet Mirzâ’nın elimizde bulunan tek eseri Ta’aşşuk-nâme’sidir.

Nevâyî’nin Mecâlisü’n-nefâis adlı tezkiresinde verilen bilgilere göre Yakînî, Türk emirlerinden olup Türkçe ve Farsça şiirler yazmıştır. Yakînî’nin divanı şimdiye kadar ele geçmemiştir. Bugün elimizde bulunan tek eseri Ok Yaynıng Münazarası adlı mensur eseridir.

Hüseyin Baykara

ı ve i ünlüleri kelime başında elif ve ye ( ا ي ) ile, kelime ortasında bazen ye ( ي) ile bazen de yazılmamış, bazı metinlerde
ise esre işareti ile yazılmıştır.

a ünlüsü kelime başında bazen medli elifle ( آ ), bazen de medsiz elifle ( ا ) yazılmıştır. Kelime ortasında bazen elifle yazılmış, bazen de yazılmamış, seyrek olarak da üstün işareti ile yazılmıştır.

(yüzüni): Eski Anadolu Türkçesinde 3. kişi iyelik eki dâima düz ünlü iledir. Yuvarlak ünlülü şekil kullanılmaz. Ancak sadece birkaç örnekte eklendiği kelimenin yuvarlak ünlüsüne uyduğu görülmüştür. Buradaki örnek de o yuvarlaklaşmalardan biridir.

(eger … ĥāśıl ol-a) “Eger” kelimesiyle birlikte kullanılan fiiller istek kipleri ile çekimlendiğinde, zarf-fiil yapısı oluşturulur. Bu yapı “hasıl olduğunda, hasıl olursa” tarzında günümüze aktarılabilir.

(çün … işit-di) “Çün” kelimesiyle birlikte kullanılan fiiller geçmiş zaman ile çekimlendiğinde, zarf-fiil yapısı oluşturulur. Bu yapı “işitince, işittiğinde” tarzında günümüze aktarılabilir.

beŋze

[işik] Köktürkçedeki “kapıg” kelimesi daha sonra Eski Anadolu Türkçesinde “kapu”, günümüz Türkiye Türkçesinde ise “kapı” olarak devam etmiştir. Ancak Orta Türkçe döneminde Oğuzca olmayan lehçelerde bu kelimenin yanı sıra, aynı anlamda “eşik / işik” kelimesi de kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde Türkiye Türkçesinde hâlâ “kapı” kullanılmaktadır. Kıpçak ve Karluk lehçelerinde ise “eşik / işik” tercih edilmiştir. Ancak, Azerbaycan Oğuzcasında da bu anlamda “eşik /işik” yaygındır. Anadolu’da ise o kelime “kapının altı veya önü” için kullanılır.

güzellik

[yoġıdı] Sonu /k/ ile biten yok kelimesinin arkasında ünlü ile başlayan ek getirilince ötümlüleşme olmuştur: yok idi > yoġıdı.

[şoyla-] Bu kelime “söyle-” fiilinden farklı bir şekildir. Semih Tezcan (TEZCAN 1978), Eski Tüekçede “söz” anlamına gelen “sab” şeklinden türetildiğini göstermiştir: sab+la- > savla- >> soyla-. Burada ünlünün yuvarlaklaşması, sab/sav kelimesindeki dudak ünsüzünün etkisi ile olmuştur. Lehçelerden benzer örnekler: eb > ev > öy.

kahraman

başkan-ulu

X. yüzyıldan itibaren Orta Asya’dan batıya göç eden Oğuzların, XIII. yüzyıldan itibaren kendi lehçelerine dayalı olarak Anadolu ve civarında kurup geliştirdikleri edebî yazı dili- ne Eski Anadolu Türkçesi (=EAT) denilmektedir.

Asıl adının Ahmed veya İsmail olduğu düşünülmektedir ama kesin bir bilgi yoktur. Mah- lası olan Gülşehrî ise o dönemde Kırşehir’e “Gül Şehri” denilmiş olmasıyla ilgilidir. 1250 yılında doğduğu ve Kırşehir, Eskişehir ve Ankara’ya yerleştirilen Oğuz boylarından birine mensup olduğu tahmin edilmektedir. Kırşehir’e ne zaman geldiği ise belli değildir. İslâmî bilimler, matematik, mantık ve felsefe konularında iyi yetişmiştir. Arapça ve Farsça öğren- miş ama genellikle Türkçe yazmıştır. Hatta Türkçe kullanmaya duyarlılığı ile bu konuda önemli bir mücadele de vermiştir.
Felek-nâme: Dinî içerikli, Farsça yazılmış bir mesnevidir.

Çağatay Türkçesi 15. ve 20. yüzyıllar arasında Orta Asya 'da kullanılmıştır. Doğru yanıt: D'dir.

Karahanlı Türkçesi, Türk dünyasının 12-13. yüzyıllara kadarki ortak yazı dilinin son temsilcisidir. Doğru yanıt: E'dir.

Çağatay edebiyatının en büyük şairi Ali Şir Nevai'dir. Muhâkemet'ül Lûgateyn eseri çok ünlüdür. Doğru yanıt: A'dır.