XIV-XV. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ - Deneme Sınavı - 11

“çü”nün doğru dil incelemesi: “(< Far.) ‘mademki” şeklindedir.

“-iŋen”in doğru dil incelemesi: ‘çok, pek, gayet, fazla’ şeklindedir.

“beŋze-” kelimesi Oğuzcaya aittir. Kıpçak ve Karluk lehçelerinde bunun yerine okşa-fiili kullanılır.

Doğru transkripsiyonu: “çıḳarsaŋ işigine var yüzüŋ sil” şeklindedir.

“büri-”nin doğru dil incelemesi: “bürümek, sarmak” şeklindedir.

“söz”ün doğru dil incelemesi: ‘söz, kelam’ şeklindedir.

“di-”nin doğru dil incelemesi: ‘demek, söylemek’ şeklindedir.

“görk”ün doğru dil incelemesi: ‘güzellik, iyi huy’ şeklindedir.

“tat”ın doğru dil incelemesi: ‘yabancı, ecnebi; Türklerin egemen olduğu yerlerde yaşayan Arap veya Farslar’.

(çün … isit-di) “Çün” kelimesiyle birlikte kullanılan fiiller geçmiş zaman ile çekimlendiğinde, zarf-fiil yapısı oluşturulur. Bu yapı “işitince, işittiğinde” tarzında günümüze aktarılabilir.

– (y)A , –(y)A yorur , –(U)r , –(y)A turur , –(y)A turur eski Türkçede şimdiki zaman eki olarak kullanılır.

Görk: güzellik, iyi huy anlamına gelmektedir.

Eydi vir -: ‘söyleyivermek’ [eyit-i vir-] eyit-: ‘söylemek’ -i: zarf-fiil vir-: ‘vermek tezlik fiili’ -Ø: istek-emir 2.tk.

Köktürkçede ‘dönüslülük zamiri’ olarak hem ‘kentü’, hem de ‘öz’ kelimeleri vardı. Günümüzde Oğuz lehçesi olan Türkiye Türkçesinde ‘kendi’ devam etmekte, diğer Kıpçak ve Karluk lehçelerinde ise ‘öz’ kullanılmaktadır. Eski Anadolu Türkçesinde de Köktürkçede olduğu gibi ‘kendü’ zamiri yaygındır. Bazen ‘öz’ de kullanılmıştır.

Eski Türkçede “tapu” kelimesi, hizmet, huzur, nezd, kat, makam’ anlamlarına gelir. Kelimenin kökü “tap”tır ve hizmet etmek demektir.

Eski Türkçede “cılasun” kahraman, babayiğit anlamına gelmektedir.

“yap” kökü; fiilden isim (“–u” ) ve üçüncü tekil (“–sı” ) eklerini almıştır.

Eski Türklerde “tat” kelimesi; yabancı, ecnebi anlamlarında kullanılırdı. Ayrıca Türklerin egemen olduğu yerlerde yasayan Arap veya Farslar için de bu kelime kullanılmaktaydı.

Eski Türkçede “tuhfe” hediye, armağan, güzel şey’ anlamlarına gelmektedir.

Çağatay Türkçesi, Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemine verilen bir ad olup 15. yüzyıl başlarından 20. yüzyıla kadar Orta Asya’da kullanılmıştır. Karahanlı ve Harezm yazı dillerinin devamı olarak ozellikle Timurlular (1405 -1506 ) döneminde gelişen Çağatay Türkçesi Ali Şir Nevâyî döneminde klasik bir edebî dil durumuna gelmiştir.