XIV-XV. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ - Deneme Sınavı - 1

dönisersiz ve dadısar gelecek zamanda, çalar men geniş zamanda ve getürüp durursın duyulan/farkına varılan geçmiş zamanda sözcükler iken, A seçeneğindeki görü turur şimdiki zamanda bir sözcüktür. 

Doğru yanıt A'dır.

+ArU yuvarlak ünlülü eklerden yön gösterme ekidir. Diğerleri İsimden isim yapmak ekidir.

Diğerleri kök olarak kurala uymazken sonraki kelimesi aldığı ekten dolayı uymamaktadır. Günümüzde uyum dışı kullanılmakta olan bu ek (+ ki ) Eski Anadolu Türkçesi metinlerinde uyumsuz örnekleri bulunsa da pek çok yerde uyuma girmiştir. Arkasındagı, sonragı, yarınkı…

Patlayıcı ünsüzler, boğumlanma noktasında patlayarak şekillenen ünsüzleri Süreksiz ünsüzlerin patlayarak şekillenme özelliğinden dolayı aldıkları addır: B, C, Ç, D, G, G, K, K, P, T ünsüzleridir. Sızıcı ünsüzler, boğumlanma noktasında hava akımının sürtünme ve sızma yolu geçebileceği dar bir geçitte şekillenen ünsüzlerdir. Sürekli ünsüzlerin bir bölümüdür: F, Ğ, H, J, S, Ş, V, Z ünsüzleridir. Sızıcılaşma, herhangi bir nedenle patlayıcı ünsüzlerin değişmesidir. Bu bir kural değildir.

 

Ünlü geçiştirmesi denir.

Köktürkçedeki bol- fiilinin başındaki ünsüz diğer lehçelerde korunmuş olmasına karşın Oğuzcada kaybolmuştur. Eski Anadolu Türkçesi metinlerini diğer Orta Türkçe lehçelerinden ayıran en önemli özelliklerden biri de bu kelimenin başındaki ünsüzün düşmesidir. Yine kelime başındaki (y) sesi, kendinden sonra dar ünlü geldiyse Azerbaycan sahasında olduğu gibi, Anadolu sahasında da düşmektedir.

Ömrüm yıldızı ( ömrim ılduzı – Ömrümün yıldızı karardı.)

Bulunma hali, bir yerde uzunca ya da bir süre için kalmayı, beklemeyi gösterir.

A seçeneğinde ‘’anlarunla’’ birliktelik anlamı veren vasıta halidir. C seçeneğinde ‘’anın’’ sebeb bildirir. D seçeneğinde ‘’südiyle’’ araç ilgisi kuran vasıta halidir. E seçeneğinde ise ‘’bir ile’’ karşılıklı yapılan iş belirtilir. B seçeneğinde vasıta hali yoktur; ‘’dünyâca’’ kelimesinde kadar anlamı veren eşitlik hali kullanılmıştır.

Şimdiki zaman – II. çokluk kişi ( siz )

Gelecek zaman.( Dön – iser – siz )

Bugün Dilek-İstek Kipleri başlığı altında verilen Emir, İstek, Gereklilik, Dilek-Şart kiplerini, Eski Anadolu Türkçesinde fonksiyonları itibariyle ayrı ayrı bağımsız şekillerde gösterebilmek zordur. Bu kiplerin hepsinde bir şeyin yapılmasının ben tarafından istenmesi vardır. Aynı ek, hem emir, hem istek, hem gereklilik vs. bildirebilmektedir. Bunların farklı fonksiyonlar ifade edebilmesi, ancak; cümledeki diğer kelimelere, kişiler arasındaki duygusal ve hiyerarşik ilişkilere, vurgu ve tonlamaya, isteğin gerçekleşmesi için gereken zamana, isteğin derecesine, isteğin gerçekleşmesi için hoşgörü ve zorunluluğa göre değişmektedir. Yapılacak olan jest ve mimikler dille ilgili değildir.

A seçeneğinde 1.çokluk kişi; B seçeneğinde 2.çokluk kişi, D seçeneğinde 2. çokluk kişi, E seçeneğinde 1. teklik kişi olacak. C seçeneğinde fiil çekimi ve kişi doğrudur.

Köktürkçede işlek olmasına karşın sonraki dönemlerde körelmiş gelecek zaman sıfat-fiil eki – dAç ( l ) dır.  geldeç yıl ola dir aşikâr 7 ya’ni geldeç yıl ola nekim ola

 

Çatı ekleri , özne ve nesnesine göre değerlendirilir. Nesne öznenin yaptığı işten doğrudan doğruya etkilenir. Neyi sorusuyla bulunur. Bir isimle cevap verilir, cevap alırsa geçişli, cevap almazsa geçişsizdir.  biriktir-, dirilt-, kopar-, gönder- fiilleri geçişli, ağlaş- fiili geçişsizdir. Verilen fiilierin hepsi ettirgendir, eylemi yapan bellidir.

ekil-, işlen-, bilin-, kırıl- fiilleri edilgenlik eki almış olan fiillerdir. Edilgen çatılı fiillerde eylemi kimin yaptığı belli değildir. Arın- fiili ise dönüşlülük anlamı verir. Yani yapılan eylemden başka bir varlık etkilenmez, etkisi yine işi yapana, özneye döner.

Köktürkçede –(U)p zarf fiil ekinin yanı sıra bir de –(U)pAn zarf fiili eki de vardı. Bu ek Eski Anadolu Türkçesinde işlek olarak devam ederken diğerlerinde hiç kullanılmamıştır. Sadece Harezm Türkçesi eserlerinde birkaç kez geçmektedir. Bunun nedeni de Harezm bölgesini Oğuzların Türkleştirmiş olmaları ve yazı dilini etkilemeleridir.

Türkler, İslâmiyeti kabul ettikten sonra da Arap alfabesini kullanmalarına karşın yazı dili olarak Oğuzcayı kullanmayı sürdürmüşlerdir.