XI-XIII. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ

1180 yılında kaleme alınan 6512 beyitlik manzum romandır.

Kutb adlı şairin Altunorda [1127-1502] hanı Özibekoğlu Tınıbek Han [1341-1342] ve eşi Melike Hatun adına Harezm Türkçesiyle yapılan ilk manzum çevirisinin Büreküzoğlu Berke tarafından kırk iki yıl sonra 1383’de İskenderiye’de Altunbuğa adına çoğaltılan yazmasıdır.

Kutb’un Hüsrev ü Şirin’inde doksan konu başlığı yani doksan bölüm vardır.

246. 3. beyit: Kazan gibi kaynayıp işte bu sevda hikâyesini pişirdim.
Nizamî’nin balından helva pişirdim.

barğa-men ‘varayım’ : +men, -ğa, bar- (< bar-ğa-men)

252. 3. beyit:Kaç gündür yolculuk zahmeti çektim.
İşte şimdi bu zahmetin sonunda huzura yetiştim.

keltürdüm ‘getirdim’ : -dü-m, -tür, kel- (< kel-tür-dü-m

canım cışkdın ferah taptısa bildim köñül bèrdim yèrine cışk[ı] aldım:Canımın aşkta sevinç, ferahlık bulduğunu bildim. Gönül verdim, yerine aşkı aldım.

taptısa ‘bulduysa’ : -sa, -tı, tap- (< tap-tı-sa)

urğın ‘tohumunu’ : +ın, uru ğ (< uruğ+ın)

Genceli Nizâmî tarafından kaleme alınan Hüsrev ü Şirin, manzum roman olup 6512 beyitten oluşmaktadır.

Kutb’un Hüsrev ü Şirin adlı eserinin tamamı üzerinde N. Hacıeminoğlu çalışmış ve “Dil Hususiyetleri”ni inceleyerek metin yayınını yapmıştır. Çalışma Türkye’de ilk olması sebebiyle önemlidir ancak pek çok yanlışlıkları ve eksiklikleri de bünyesinde barındırmaktadır. Eserin ilk ve sonraki baskılarında yer alan “yanlış-doğru cetveli” eserin sadece İmlâ Hususyetleri bölümünü kapsar.

yolı ‘defa’ : +ı, yol (< yol+ı)
neçe ‘nice’ : < neçe
sewüglük ‘sevgi’ : +lük, +üg, sew- (< sew-üg-lük)
sözle ‘söyle-‘ : +le-, söz (< söz+le-)
tirig ‘canlı’ : < -ig, tir- (< tir-ig)

sözletmeseŋ ‘söyletmezsen, anlatmazsan’ : -seŋ, -me-, -t-, +le, söz (< söz+le-t-me-seŋ)

yėtirgil ‘ulaştır’
atıŋa ‘adına’
sakınçnı ‘düşünceyi’
meŋizlig ‘gibi’
andın ‘ondan’

ösker erdi ‘özlerdi’
ʿāşıḳlarnıŋ ‘âşıkların’
rencin ‘zahmeti’
barga-men ‘varayım’ : +men, -ga, bar- (< bar-ga-men)
ḳatıġlan ‘sıkıntı çek-’

köŋülde ‘gönülde’
halvā ‘helva’
ḳaynap ‘kaynayıp’ -(ı)p : zarf-fiil eki
ḫānıŋġa ‘hanına, sultanına’
çıḳardım ‘çıkardım’

teg ‘gibi’
teŋizler ‘denizler’
köldin ‘gölden’
kerek ‘gerek’
bilgeyler ‘bilecekler’ -gey: gelecek zaman eki

resminçe ‘resmine’
deryāsıdın ‘deryasından’ -dın: ayrılma durumu eki
bėrdi ‘verdi’
anıŋ ‘onun’
birle ‘ile’

ʿışḳḳa ‘aşka’ -ḳa: yönelme durumu eki
uġannıŋ ‘Allah’ın’
üküş ‘çok’
beşikdin ‘beşikten’
ündedim ‘seslendim’