XI-XIII. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ

Yolcuları beraberlerinde en çok 5.000 ABD Doları karşılığı Türk parasını yurt dışına çıkarmaları serbesttir.

Günümüzde kambiyo işlemleri denilince  yabancı paralar üzerinden düzenlenen ticari senetler, çek, bono ve poliçe gibi belgeler anlaşılmaktadır. Döviz ve kambiyo işlemleri eş anlamda kullanılmaktadır.

31.12.2005 tarih ve 22510 numaralı Resmi Gazete’de yayınlanan ithalat rejimi kararına göre; “kamu ahlakı, kamu düzeni veya kamu güvenliği; insan, hayvan ve bitki sağlığının korunması veya sınai ve ticari mülkiyetin korunması amaçlarıyla ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde alınan önlemlerin kapsamı dışındaki malların ithali serbesttir.”

Yapılan araştırmalar Harezm bölgesinde yaşayanların Harezmce diye de adlandırılan bir dil kullandıklarını; bu dilin, İranî bir dil olduğunu göstermiştir.

X. yüzyıl Arap coğrafyacıları ve tarihçilerinin kaydettiklerine göre Ürgenç ve Zencan’a Türk kapısı denilmesi, XI. yüzyılda Dîvânü Lügâti’t-Türk’te bölgede yerleşik Türk boyunun adı olarak Küçet isminin geçmesi bölgede daha o dönemdeki Türk varlığını göstermesi bakımından önemlidir.

Cengiz Han’ın 1227’de ölümünden sonra bölge Coçi’nin payına düşmüştür. Bölge XIII. yüzyılın başlarından XIV. yüzyılın sonlarına kadar Altunorda’ya bağlı kalmıştır.

Harezm bölgesi, 1873’te Ruslar tarafından işgal edilmiştir. 1920’ye kadar Batı Harezm Hanlığı Ruslara tabi olarak yönetilmiş, 1920’de Harezm Halk Cumhuriyeti kurulmuş, 1921’de Harezm Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kurulmuştur. Bölgenin 1924’te doğu tarafı Özbekistan’a, batı tarafı Türkmenistan’a bırakılmıştır.

Mukaddimetü’l-Edeb’in Şuster nüshasını Nuri Yüce neşretmiştir. 

Nehcü’l-Feradis’in  Yeni Cami nüshası 1956’da János Eckmann tarafından tıpkıbasım olarak yayımlanmıştır.

E seçeneğinde bulunan aymadın kelimesi ay- fiiline -madın zarf-fiil eki getirilmesiyle oluşmuştur.

Kutb adlı şairin Altunorda [1127-1502] hanı Özibekoğlu Tınıbek Han [1341-1342] ve eşi Melike Hatun adına Harezm Türkçesiyle yapılan ilk manzum çevirisinin Büreküzoğlu Berke tarafından kırk iki yıl sonra 1383’te İskenderiye’de Altunbuğa adına çoğaltılan yazması eldedir. Bu yazma ilkin Ananiasz ZAJÂCZKOWSKI [1903-1970] tarafından çalışılmıştır (Najstarsza wersja Turecka, Husräv u Şirin Qutba I-II: Wars-zawa 1958). 1968’de de Necmeddin HACIEMİNOĞLU tarafından İstanbul’da yayımlanmıştır.

Oguz Kagan Menakıbı’nın bilinen tek yazma nüshası, Paris Bibliothèque Nationale, Supplement Turc, no. 1001’de kayıtlıdır.

Harezm, Aral Gölü’ne dökülen Ceyhun nehrinin her iki tarafında uzanan bölgeye verilen addır. Bugün Özbekistan ve Türkmenistan sınırları içinde kalmaktadır.

Harezm Türkçesinin esas dil özelliklerini Oğuz, Kıpçak ve Kanglı boylarının ağızlarından alınan kelime ve şekil bilgisi oluşturur. Karahanlı Türkçesi de, Harezm Türkçesi üzerinde yazı ve söz varlığı bakımından etkili olmuştur. XIII. yüzyıldan itibaren ürün vermeğe başlayan ve Orta Türkçe döneminin ikinci basamağını teşkil eden bu yazı dili XIV. yüzyılda altın çağını yaşamıştır. Bu bölgeyle sınırlı kalmayıp Altınorda’nın bazı şehirleriyle Kırım’da da yazı dili olarak kullanılmıştır. XIV. yüzyıldan sonra yerini Çağataycaya bırakmıştır.

Edebe Giriş, Nebilerin Kıssaları, Müridin Yardımcısı, Cennetlerin Açık Yolu Harezm Türkçesi eserleri arasındadır. Fakat Bilge Kağan Destanı bu sıralamada yoktur.

Nebilerin Kıssaları, Harezm Türkçesi döneminin ilk eseridir. Nasiru ’d-din bin Burhanu’d-din ar-Rabguzi ta-rafından 1310-1311 yılında yazılıp Nasiru ’d-din Tok Buga’ya sunulan Farsça bir eserin Türkçeye uyarlanmış hâlidir.

Mukaddimetü ’l-Edeb (Edebe Giriş), Zamahşeri tarafından Arapçayı öğretmek için 1128-1144 yılları arasında yazılıp Harezm şahı Atsız [1075-1144]’a sunulmuştur. Arapçayı öğrenmek isteyenler için kısa cümleler ve kelimelerden oluşan bir sözlük olan Mukaddimetü’l-Edeb isimler, fiiller, isim ve fiil dışındaki dil bilgisi unsurları, isim çe-kimi, fiil çekimi diye beş ana bölümden oluşmaktadır.

Harezm Türkçesinde 9 ünlü harf bulunmaktadır.

Verilen kelimeler Harezm Türkçesindeki ünlü yuvarlaklaşmasına örnektir.