XI-XIII. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ

Harezmşah, İslâmiyet’ten önceki zamanlardan beri bölgeye hâkim olanlara verilen unvandır.

Bu dönemin eserleri genellikle Arap harfli olup çok az kısmı Uygur harflidir.

Mukaddimetü’l-Edeb

bilinen tek yazma nüshası, Paris Bibliothèque Nationale, Supplement Turc, no. 1001’de kayıtlıdır.

bar, bar-, bol-, bèr- gibi kelimelerdeki kelime başı /b/ ünsüzü Harezm Türkçesinde korunmuştur.

kuluñuz

kel+deçi yazukı : gelecek günahı

bara turur: "gider"

agna-: yuvarlanmak, debelenmek

Harezm, Aral Gölü’ne dökülen Ceyhun nehrinin her iki tarafında uzanan bölgeye verilen addır.

Harezm Türkçesi, XI-XIII. yüzyıllarda nüfus yapısı ve siyasî bakımdan Türkleşen Harezm bölgesinde Oğuz, Kıpçak ve Kanglı boylarının yerleşik hayata geçmeleriyle Türkçenin doğu kolunu teşkil eden Karahanlı Türkçesi temelinde Oğuz ve Kıpçak Türkçelerinin bu bölgede iyice karışıp kaynaşmasından oluşan dile verilen addır.

Mukaddimetü ’l-Edeb [=Edebe Giriş];  Zamahşeri tarafından Arapçayı öğretmek için 1128-1144 yılları arasında yazılıp Harezm şahı Atsız [1075-1144]’a sunulmuştur. Arapçayı öğrenmek isteyenler için kısa cümleler ve kelimelerden oluşan bir sözlük olan Mukaddimetü ’l-Edeb isimler, fiiller, isim ve fiil dışındaki dil bilgisi unsurları, isim çe-kimi, fiil çekimi diye beş ana bölümden oluşmaktadır.

Nehcü ’l-Feradis [=Cennetlerin Açık Yolu] Türk edebiyatındaki kırk hadis çevirilerinin ilk örneği olan Nehcü ’l-Feradis Mahmud bin ‘Ali tarafından 1357-1358 yıllarında yazılmıştır.

Mi‘rac-name Mi‘rac-name, üslup ve konu bakımından Nehcü’l-Feradis’e benzeyen yazarsız bir eserdir. Miraç vakasını anlatan bu eser Nehcü’l-Feradis adlı bir eserden tercüme edilmiştir. Eserin tek yazma nüshası Uygur harfli olup Paris Bibliothèque Nationale’dedir. Bu yazma 1436’da Herat’ta Mansur Bahşı tarafından istinsah edilmiştir.

Teklik 1. kişi -a (u, yu) turur-men: bar-a turur-men ‘gidiyorum’, gitmekteyim’.

Sir Gerard CLAUSON, sözlüğünde Harezm Türkçesi söz varlığına da yer vermiştir. Harezm Türkçesi sözlüğü olarak başvurulabilecek en temel kaynak Clauson sözlüğüdür. (CLAUSON, Sir Gerard: An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Tur-kish: London 1972, XLVIII+989 s. Oxford University Press.) Harezm Türkçesi söz varlığı için bir diğer kaynak da E. FAZILOV’un hazırlamış olduğu iki ciltlik Harezm Türkçesi sözlüğüdür.

• g / g > Ø değişimi kazgan > kazan, sargar- > sarar- açıg > açı, arıg > arı, atlıg > atlı, butak > budak.

Şadilık [Fa. + Tü.] : sevinçlilik