XI-XIII. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ

Ova, dağ, kır, vadi, yayılıp döşendi, yamacı ve tepesi yeşil, al giyip süslendi

Saba rüzgarı karanfil kokusuyla çıktı, dünya sonra tamamiyle misk koktu

Bak! Kimisi kalkar kimisi konar, kimisi koşar kimisi su içer

Çiçeklerin üzerinde erkek ve dişi geyikler oynar, erkek ve dişi karaca yürüyorum diye gezerek oynar

Kutadgu Bilig’in “Yaruk Yaz Faslın Ulug Tavgaç Bugra Han Ögdisin Ayur” Bölümü’nde parlak ilkbahar zamanını ve yüce Buğra Han övgüsünü söylediği, anlattığı ifadeler ve Türkiye Türkçesine aktarıldığı cümlelerin doğru eşleşmesi A seçeneğinde yer almaktadır, dolayısıyla doğru cevap A’dır.

Kutadgu Bilig’in “yigitlikke açıp avuçġalıkın ayur ” Bölümü Mısır nüshası

Orjinal metin (386. Sayfa) Çeviriyazı

yigitlikke açıp avuçġalıkın ayur

Türkiye Türkçesine Aktarma

Gençliğe Acıyarak İhtiyarlığını Söyler

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi Kutadgu Bilig’in “yigitlikke açıp avuçġalıkın ayur ” Bölümü’nden aktarılan “yorıġlı bulıt tėg yigitlikni ıdtım” dizesinin Türkiye Türkçesine aktarımı "Yürüyen bulut gibi gençliği gönderdim"dir ve B seçeneğinde yer almaktadır, dolayısıyla doğru cevap B’dir.

Kutadgu Bilig’in “yigitlikke açıp avuçġalıkın ayur ” Bölümü Mısır nüshası

Orjinal metin (386. Sayfa) Çeviriyazı

esirkep açır-men saŋa ay yigitlik  

kamuġ körkümi sen yırattıŋ yırattım

Türkiye Türkçesine Aktarma

Ey gençlik, ben sana acıyorum; bütün güzelliğimi sen uzaklaştırdın, ben uzaklaştırdım.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi “kamuġ” sözcüğü Türkiye Türkçesinde “bütün, hep” demektir, dolayısıyla doğru cevap C’dir.

Kutadgu Bilig’in “Yaruk Yaz Faslın Ulug Tavgaç Bugra Han Ögdisin Ayur” Bölümü

Orjinal Metin (Fergana nüshası 17. 18. sayfa)

I. sabā yėli koptı karanfil yıdın

   ajun barça bütrü yıpar burdı kin

Saba rüzgarı karanfil kokusuyla çıktı, dünya sonra tamamiyle misk koktu

II. kayusı kopar kör kayusı konar

    kayusı çapar kör kayu suv içer

Bak! Kimisi kalkar kimisi konar, kimisi koşar kimisi su içer

III. kökiş turna kökte ünün yaŋkular

      tizilmiş titir teg uçar yėlgürer

Mavi turna gökte yüksek sesler çıkarır, dizilmiş deve kervanı gibi uçar havalanır

IV. ular kuş ünin tüzdi ünder ėşin

     silig kız okır teg köŋül bėrmişin

Temiz bir kızın gönül verdiğini çağırdığı gibi keklik sesini ezgilendirdi, eşini çağırır

V. kara çumġuk ötti

    sata tumşukın  üni oġlaġu kız üni tėg yakın

Kara çumguk mercan gagasıyla öttü, sesi nazlı bir kızın sesi gibi cana yakın

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi seçenek I, seçenek IV ve seçenek V’de belirli geçmiş zaman ekiyle çekimlenmiş fiil bulunmaktadır, dolayısıyla doğru cevap C’dir.

DLT’den (Dîvânu Lugati't-Türk) Seçilmiş Dörtlükler

Kemi içre oldurup

Ila suvın keçtimiz

Uyġur tapa başlanıp

Mıŋlak ilin açtımız

Türkiye Türkçesine Aktarma

Kayık içine oturup Ila ırmağını geçtik. Uygur (lar)a doğru yönelip Mıŋlak ülkesini fethettik.

DLT’den aktarılan dörtlüğün Türkiye Türkçesine çevirisinden de anlaşıldığı gibi, “açtımız” sözcüğü “fethettik” anlamı taşımaktadır, dolayısıyla doğru cevap D’dir.

Atebetü’l-hakayık’tan Dörtlükler

VI. Bölüm Bilginin Faydası ve Bilgisizliğin Zararı Hakkında

bilig bildi boldı eren belgülüg

biligsiz tirigle yitük körgülüg

biliglig er öldi atı ölmedi

biligsiz tirig erken atı ölü

İnsanlar bilgi ile tanınır, bilgisiz hayatta iken kaybolmuş gibidir. Bilgili adam ölünce adı kalır; bilgisiz sağ iken ölüdür.

“biligdin urur men sözümke ula” dizesinin Türkiye Türkçesine çevirisi “Sözüme bilgi ile temel atarım, ey dost!”dur.

Atebetü’l-hakayık’tan aktarılan dörtlüklerin Türkiye Türkçesine çevirisinden de anlaşıldığı gibi doğru cevap A’dır. “bilig bildi boldı eren belgülüg” dizesinin Türkiye Türkçesine çevirisi “İnsanlar bilgi ile tanınır”dır.

Atebetü’l-hakayık’tan Dörtlükler

VII. Bölüm Dilin Muhafazası Hakkında

ėşitgil biliglig negü tėp ayur

edebler başı til küdezmek tėyür

ne kim kėlse erke tilindin kėlür

tilindin kim edgü kim ėsiz bolur

ėşit büt bu sözke kamuġ taŋda ten

turup tilke yüknüp tazarru‘ kılur

küdezgil tiliŋni kėl az kıl sözüŋ

küdezilse bu til küdezlür özüŋ

resul erni otka yüzin atġuçı

til ol tėdi yıġ til yul ottın yüzüŋ

Türkiye Türkçesine Aktarma

Dinle, bilgili (kişi) ne diyor: Edeplerin başının dili korumak (dili doğru kullanmak) olduğunu söyler. Dilini tut, dişin kırılmasın; eğer dilini tutmazsan (dilin muhafaza altından çıkarsa) dişin kırılır.

İnsana ne gelirse, dilinden gelir; dili yüzünden kimi iyi, kimi kötü olur. Dinle ve bu söze inan “vücut her sabah kalkıp eğilerek dile yalvarır”

Dilini sıkı tut, gel, sözünü kısa kes (az konuş); dilini korursan kendini de korumuş olursun, Peygamber: “İnsanı yüzü koyun (yüz üstü) ateşe atan dildir” dedi; dilini sıkı tut yüzünü ateşten kurtar.

Açıklama: Yukarıdaki dörtlüklerde yer alan tiliŋ, özüŋ, sözüŋ, yüzüŋ gibi sözcüklerde çeviride de görüldüğü gibi eksiz belirtme durumu kullanılmıştır. Bu özellik, başka ekler için başka metinlerde de görülen bir özelliktir.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap D’dir.

bezendi yipün al sarıġ kök kızıl

beyitinin Türkiye Türkçesine çevirisi ve sözcüklerin yapı çözümlemesi şöyledir:

Kurumuş ağaçlar yeşil elbiseler giydi; mor, al, sarı, mavi, kırmızı (ile) süslendi.

kurı- “kurumak”-mış (geçmiş zaman sıfat-fiil eki)

yıġaç “ağaç”+lar (çokluk eki)

tonan- “donanmak” < ton “elbise, giysi”+an (isimden fiil yapım eki)+dı (3. tekil kişi belirligeçmiş zaman)

yaşıl “yeşil” < yaş “yaş, taze”+ı (bağlama ünlüsü)+l (isimden isim yapım eki)

bezen- “süslenmek” < bediz “süs”+e (isimden fiil yapım eki)-n (fiilden fiil yapım eki)+mek (isim-fiil eki)

kızıl “kızıl, kırmızı”

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi, seçeneklerde yer alan ifadelerin tümü doğrudur, dolayısıyla doğru cevap E'dir.

bu cahil biligsiz bahasız bişi

biliglig biligsiz kaçan teŋ bolur

biliglig tişi er cahil er tişi

beyitinin Türkiye Türkçesine çevirisi ve sözcüklerin yapı çözümlemesi şöyledir:

Bilgili insan değerli dinar (gibi)dir, cahil ve bilgisiz adam değersiz bir akçe (gibi)dir. Bilgili ve bilgisiz ne zaman (nasıl) eşit olur? Bilgili dişi erkek, cahil erkek ise dişidir (bilgili olan kadın erkek gibidir, cahil olan erkek ise kadın gibidir)

bahalıġ “değerli” < baha “kıymet, değer”+lıġ (isimden isim yapım eki)

dinar “dinar”

ol “-dır/-dir bildirme eki işlevinde kullanılmıştır”

biliglig “bilgili” < bil- “bilmek”- (i)g (fiilden isim yapım eki)+lig (isimden isim (sıfat) yapım eki)

kişi “kişi, insan”

bu “bu, işaret sıfatı”

cahil “cahil, bilgisiz”

biligsiz “bilgisiz, cahil” < bil- “bilmek”- (i)g (fiilden isim yapım eki)+siz (isimden isim (sıfat) yapım eki)

bahasız “değersiz” < baha “kıymet, değer”+sız (isimden isim (sıfat) yapım eki)

bişi “akçe, pul”

kaçan “ne zaman”

teŋ “denk, eşit”

bol- “olmak”+(u)r (3. tekil kişi geniş zaman eki)

tişi “dişi, kadın”

er “erkek”

cahil “cahil, bilgisiz”

 Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi dörtlükte isimden isim yapım eki alan sözcük "bahalıg"dır, dolayısıyla doğru cevap A'dır.

tilindin kėlür tilindin kim edgü kim ėsiz bolur

ėşit büt bu sözke kamuġ taŋda ten

turup tilke yüknüp tazarru‘ kılur

Atebetü’l-hakayık’tan aktarılan yukarıdaki dizelerin Türkiye Türkçesine çevirisi şöyledir:

İnsana ne gelirse, dilinden gelir; dili yüzünden kimi iyi, kimi kötü olur. Dinle ve bu söze inan “vücut her sabah kalkıp eğilerek dile yalvarır

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap B’dir. Seçenek II’de yer alan dizede “edgü” ve “ėsiz” yani “iyi” ve “kötü” olmak üzere zıt anlamlı sıfatlar yer almaktadır.

5.Gençlik kadar hayatı tatlı kılan can sevinci olan iyi bir şey yokmuş

Kemi içre oldurup Ila suvın keçtimiz Uyġur tapa başlanıp Mıŋlak ilin açtımız (DLT III,235)

Türkiye Türkçesine Aktarma

Kayık içine oturup Ila ırmağını geçtik.Uygur (lar)a doğru yönelip Mıŋlak ülkesini fethettik.