XI-XIII. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ

Aynı görevli ya da birbiriyle ilgili sözcükleri, sözcük öbeklerini, özellikle tümceleri bağlamaya yarayan, bunlar arasında anlam ve biçim yönünden bağlantı kuran sözcüklere bağlaç denir. Bile “ile, birlikte”, takı “ve” apaŋ “eğer”, kalı “eğer”, azu “yoksa, veya” sözcükleri Karahanlı Türkçesinde bağlaç olarak kullanılmaktadır. Köp miktar zarfıdır. Doğru cevap E’dir.

Orhon Türkçesinden beri ençok kullanılan çokluk eki +lar/+ler’dir.

Karahanlı Türkçesinde iyelik ekleri, Orhon ve Uygur Türkçesindeki gibi ses uyumlarına uyar. İyelik ekleri şunlardır:

1. Tekil Kişi: +(X)m

2. Tekil Kişi: +(X)ŋ

3. Tekil Kişi: +(s)I(n+)

1. Çoğul Kişi: +(X)mIz

2. Çoğul Kişi: +(X)ŋIz

3. Çoğul Kişi: +(s)I(n+), +lArI(n+): 3. çoğul kişi iyelik eki olarak +(s)I da kullanılmaktadır.

Asıl Sayılar: Asıl sayıları gösteren sözcükler Türkiye Türkçesinden çok da farklı değildir.
Karahanlı Türkçesindeki asıl sayılar şöyledir: Bir, iki, üç, tört, bėş, yėti ~ yėtti, sėkkiz ~ sėkiz, tokkuz ~ tokuz, on, yigirme, ottuz, kırk, ellig, altmış, yüz, miŋ “bin”, tümen “on bin”.
Bu asıl sayıların dışında seksen ve doksan sayıları için Kaşgarlı Mahmud’un eserinde şu bilgiler verilir: “seksün: seksen. Aslı sekiz on’dur. Sekiz kere on demektir. İki kelime birleştirilmiştir. Toksun: Doksan. Aslı tokuz on’dur. Dokuz kere on demektir. İki kelime birleştirilmiştir.

Topluluk Sayıları: Sayı isimlerine +egü(n) eki getirilerek yapılır: bir+egü “her birisi”, üç+egü “her üçü”, üç+egün “her üçü”

Karahanlı Türkçesindeki işaret adılları şunlardır: bu, bular, ol.

Kidin: Bu sözcük hem yer hem de zaman zarfı olarak kullanılmaktadır? Bilip iter işni ökünmez kidin “işi bilerek yapar sonra pişman olmaz”

Durum Zarfları: Karahanlı Türkçesiyle yazılmış eserlerde oldukça çok sayıda durum zarfı kullanılmıştır. Bu tür sözcükler hem sıfat hem de zarf olarak kullanılmaktadırlar. Farklı yapılarda olan bu zarflardan kimileri şöyledir:
Akru/akrun “yavaş”
Amul “sakin, rahat, yavaş”
Çın “doğru, gerçek”
Katıġ “katı, sert, sağlam”
Terk/terkin “çabuk, çabucak”

Tek başlarına anlamları olmayan ad ve ad soylu sözcüklerle sıfat-fiillerden sonra gelerek eklendiği sözcükle cümlenin öteki öğeleri arasında zaman, mekan, yön, tarz, benzerlik, başkalık vb. gibi bakımlardan ilgi kuran sözcüklere sontakı denir.

Adın ve Basa; bulunma-ayrılma durum ekini almış sözcüklerle birlikte kullanılır.

Azu "Yoksa, Veya": İki şeyi karşılaştırarak birbirine bağlayan bu bağlaç KB ve DLT’de görülmektedir.

Görüldüğü gibi C seçeneğinde “+An” çokluk eki kullanılmış olup diğer seçeneklerde ise “+lAr” çokluk ekleri kullanılmıştır. “+An” çokluk ekine, Orhon ve Uygur Türkçesinde daha çok rastlanmakta, Karahanlı Türkçesinde ise bu ek sadece kalıplaşmış birkaç sözcükte görülür. Doğru cevap C’dir.

A ve D seçeneklerindeki sözcükler üçüncü tekil şahıs, C seçeneğindeki sözcük ikinci çoğul şahıs ve E seçeneğindeki sözcük üçüncü çoğul şahıs iyelik eki almıştır. B seçeneğindeki sözcük ise, birinci çoğul şahıs iyelik eki almıştır.  Doğru cevap B’dir.

Sözcüklerin kök ya da gövde biçimiyle aynı olan ve ek almayan isim durumlarına, yalın durum denir. Doğru cevap A’dır.

A seçeneğinde yönelme durum eki, B seçeneğinde belirtme durum eki, C seçeneğinde tamlayan durum eki ve E seçeneğinde eşitlik durum eki kullanılmıştır. D seçeneğinde ise ayrılma durum eki kullanılmıştır. Doğru cevap D’dir.

Karahanlı Türkçesinde topluluk sayıları, sayı isimlerine +egü(n) eki getirilerek yapılır: bir+egü “her birisi”,  üç+egü “her üçü”, üç+egün “her üçü” örneklerinde olduğu gibi. Doğru cevap B’dir.

Seçeneklerde Karahanlı Türkçesiyle verilen ek zamirlerin Türkiye Türkçesindeki karşılıkları şu şekildedir: A seçeneği “sizi”, B seçeneği “size”, C seçeneği “sana doğru” ve E seçeneği “ona göre” anlamına gelmektedir. D seçeneği ise “sizin” anlamına gelmektedir.  Doğru cevap D’dir.

Karahanlı Türkçesindeki işaret adılları şunlardır: bu, bular, ol. Doğru cevap D’dir.

“Üze” sözcüğü, +A eki almış bir yer zarfı olup “yukarıda, üstte” anlamına gelmektedir. Doğru cevap E’dir.

ara, içre, taparu ve basa sözcükleri, Karahanlı Türkçesinde kullanılan edatlar arasındadır. azu sözcüğü ise, Karahanlı Türkçesinde edat olarak değil, bağlaç olarak kullanılmıştır.  Doğru cevap C’dir.