XI-XIII. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ

ögren- ‘öğrenmek’ (DLT I 252, 385...KB 465,1680, 1681...) ~ örgen- (KB 465 A) olduğundan sorunun doğru cevabı C şıkkıdır.

Diğer şıklarda yer alan ek alan kelime köklerinden C şıkkındaki yalın kelimesi ek almadığından sorunun doğru cevabı C şıkkıdır.

İçinde /n/ ve /ŋ/ seslerini bulunduran sözcüklerin başındaki /b/ sesi, gerileyici benzeşmeyle /m/’ye değişir. Bunun tersi bulunmamaktadır. Bu nedenle sorunun doğru cevabı A şıkkıdır.

+I-: Geçişsiz eylemler türettiğinden; tatı- “tat vermek” (DLT III, 257, KB 4169, 5627) < tat biçiminde addan eylem türetildiğinden sorunun doğru cevabı A şıkkıdır.

Ulaç eki almış asıl eylemin üzerine iktidarlık çatısını kuran u- yardımcı eyleminin gelmesiyle iki eylem birleşerek olumluda -u-, olumsuzda ise, -uma-/-üme- biçimini oluşturur. Okuğay kelimesi üzerine iktidarlık çatısını kuran u-yardımcı eylemi kullanılmamış olduğundan büzüşme yoktur. Sorunun doğru cevabı B şıkkıdır. iktidarlık

Karahanlı Türkçesinde kapalı /ė/ sesiyle birlikte a, ı, o, u, e, ė, i, ö, ü olmak üzere dokuz ünlü bulunduğundan sorunun doğru cevabı D şıkkıdır.

+dak: Fazla örneği olmayan bu ekle türetilmiş sözcükler eşya adı ya da sıfat türündedirler: baġırdak “korse” (DLT I, 502) < baġır, bu gruba girdiğinden sorunun doğru cevabı B şıkkıdır.

Metatez yer değiştirme anlamına geldiğinden sorunun doğru cevabı D şıkkıdır.

Karahanlı Türkçesi dönemi metinlerinde -b-, -b > -v̇-, -v̇ değişimi görülmektedir. Orh.T ebir- ‘çevirmek, dolanmak’ > Uyg.T. evir- > Karahanlı TÜrkçesi evür- (KTer. KB 403, 718, DLT I 178..,AH 224, 28/24a1=7:146) örneğinde görüldüğü üzere ünsüzde b > v > v̇ biçiminde değişim gerçekleşmiştir ve sorunun doğru cevabı D seçeneğidir.

Düzenli olarak her sözcükte görülmeyen /k/ ~ /h/ nöbetleşmesinin metinlerdeki örnekleri değerlendirildiğinde aslında /k/’lı biçimlerin az, /h/’lı biçimlerin çoğunlukta olduğu görülmektedir. Dolayısıyla /k/ ~ /g/ değişimi bulunmamaktadır. Sorunun doğru cevabı C şıkkıdır.

+e: Aşağıdaki sözcük, yaklaşma-bulunma durumu eki olan +e’nin kalıplaşmasıyla türemiştir: keçe “gece” (DLT III, 219, KTer. 28/63b1=7:205) < keç “geç”. Bu durumda sorunun doğru cevabı A şıkkıdır.

Butık kelimesini, bir eylem kökü vermemektedir. Bu nedenle sorunun doğru cevabı C şıkkıdır.

r > Ø kurtul- ‘kurtulmak’ (DLT II 121, 234, KTer. 26/41b3=3:130) ~ kutul- (DLT II 121, KB 671, 1040, AH 3) olduğundan sorunun doğru cevabı D şıkkıdır.

Bugün Türkçede yaygın biçimde varlığını gördüğümüz düzlük-yuvarlaklık uyumu, Orhon ve Uygur Türkçesinde hem kimi sözcüklerde hem de kimi eklerde uyumsuzluk göstermektedir. Bu uyumsuzluk Karahanlı Türkçesinde de devam etmektedir. Düz ünlülerden sonra düz, yuvarlak ünlülerden sonra düz-geniş ya da dar-yuvarlak ünlülerin birbirini takip etmesi kuralına dayanan bu uyuma uymayan sözcükler ve ekler bulunmaktadır. B şıkkında uyuma aykırı sözcük bulunmadığından doğru cevap B şıkkıdır.

Türkçede ilk yazılı metinlerden itibaren önlük-artlık  ve Düzlük yuvarlaklık uyumu vardır. Karahanlılar türkçesinde önlük-artlık uyumu daima korunmuştur. Düzlük-Yuvarlaklık uyumuna uymayan sözcükler bulunmaktadır. +AĠU eki gibi birçok ek düzlük-yuvarlaklık uyumunu bozmaktadır.

Karahanlı Türkçesinde, çift dudak ünsüzlerinin (b, p, m, v) etkisiyle ünlü yuvarlaklaşmaları meydana gelmektedir.

Ulaç eki almış asıl eylemin üzerine iktidarlık çatısını kuran u- yardımcı eyleminin gelmesiyle iki eylem birleşerek olumluda -u-, olumsuzda ise, -uma-/-üme- biçimini oluşturur = yiyümedi ‘yiyemedi’ (yiy-ü u-madı) :

Benzeşme bir ünlü değişmesi olayıdır.

soġık ~ soġuk olmuştur ve buradaki değişmeye benzeşme adı verilmektedir.

Karahanlı Türkçesinde toplamda dokuz ünlü vardır,  bunlar: a, ı, o, u, e, ė, i, ö, ü