XI-XIII. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ

Doğu Türkistan’ın batısında kurulan bu devletin kökeni muhtemelen Karluklara dayanmaktaydı. Karahanlıların hangi Türk boyundan çıktığı konusu tarihçi- ler arasında tartışma konusu olmuştur. Bu konuyla ilgili olarak kaynaklarda çeşitli teoriler ileri sürülmüştür.

Bunların en önemlileri şunlardır: 1. Uygur teorisi, 2. Türkmen teorisi, 3. Yağma teorisi, 4. Karluk teorisi, 5. Karluk-Yağma teorisi, 6. Çigil teorisi, 7. T’u-chüe teorisi

Yusuf Kadir Han zamanında birlik sağlama girişimleri artmasına rağmen onun da bu çabaları fayda sağlamamış, oğulları 1047’de Karahanlı devletini paylaşmışlardır.

Buğra Han adaletli ve dürüst yönetiminin yanısıra bilim ve sanat adamlarını korumasıyla da ün salmıştır. Kutadgu Bilig ve Divanu Lugati’t-türk onun zamanında yazılmıştır.

K. Grønbech ile 1936 yılında Der türkische Sprachbau çalışmasıyla başlayan Türk dilinin tarihsel dönemlendirilmesi şu biçimde değerlendirilmiştir:

1. Eski Türkçe: Orhon, Uygur
2. Orta Türkçe: Karahanlı Türkçesi, Çağatayca, Osmanlıca Metinler
3. Yeni Türkçe: Güney Türkçesi (Osmanlı, Azeri, Türkmen), Batı Türkistan ağızları(Özbek, Hive), Doğu Türkçesi (Kaşgar, Kuça, Turfan), Kuzey Türkçesi (Koybal, Al- tay, Abakan), Kıpçak Türkçesi (Kırgız, Volga lehçeleri (K. Grønbech, (çev. M. Aka- lın), Türkçenin Yapısı, 1995: 11-15).

Firdevsî’nin Şeh-nâme’sini, Fârâbî’nin ve İbn-i Sinâ’nın Arapça felsefe kitaplarını okuduğunu, efsanelere, aruza, belagat sanatına, İslâmî bilgilere, Türk atasözlerine, devlet örgütüne, felsefeye, matematiğe, astronomiye, düş yorumuna, hekimliğe ve toplumbilimine merak saldığını ve bunlar hakkında bilgi sahibi olduğunu eserinden anlamaktayız.

Yusuf Has Hâcib eserini meydana getirirken gerek nazım örgüsü, gerekse epik üslup açısından Firdevsî’nin 1010 yılında tamamladığı Şeh-nâme’sinden etkilenmiş, O’nun Fars- çada yaptığını Türkçede yapmak istemiştir.

Yusuf Has Hâcib eserinde dört soyut kavramı kişileştirmiş ve bu kişilere de temsil et- tikleri kavramlara göre şu adları vermiştir:

Kün Togdı (hükümdar) “gün doğdu,doğan güneş”, adaleti temsil eder.
Ay Toldı (vezir) “ay doldu, dolunay”, baht, talih ve ikbali temsil eder.
Ögdülmiş (vezirin oğlu) “övülmüş”, akıl ve anlayışı temsil eder.
Odgurmış (vezirin kardeşi) “uyanık”, dünya işlerinin sonunu temsil eder.

DLT’nin temel sözvarlığını Kaşgarlı’nın kendisinin de mensubu olduğu dönemin ve ülkesinin yazı dili olan Karahanlı (Hakaniye) Türkçesi, yazarın kendi tabiriyle “Türkçe”nin oluşturmasının yanı sıra Hakaniye Türkçesinin yayılma alanına yakın Çigil, Yagma, Karluk, Yemek, Oğuz, Bulgar, Suvar, Argu, Kençek, Basmıl boylarının dilleri de oluşturmaktadı

On üç bölümden oluşan eserde kırk beyit ile yüz bir tane dörtlük bulunmaktadır, ese- rin tamamı 484 mısradır; eser, Kutadgu Bilig gibi aruzun mütekarip (fe‘ûlün fe‘ûlün fe‘ûlün fe‘ûl) vezniyle yazılmıştır.

Dîvânu Lugati’t-Türk hakkında ilk çalışma Kilisli Rıfat Bilge tarafından yapılmıştır  :Kitabü Divânı Lugat-it-Türk, cild-i evvel 1333 (1917), cild-i sâni 1333 (1917), cild-i sâlis 1335 (1919).

Karahanlı Türkçesi 11-13. yüzyıllar arasında görülmüştür. Merkezi Orta Asya'dır. Orta Asya Türk yazı dilinin ilk evresidir. Orhon ve Uygur Türkçesinin devamıdır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Karahanlı Türkçesi Karahanlıların Karluk boyundan çıkmıştır. Cevap A şıkkıdır.

A,B,C, şıkları Yeni Türkçe'ye; D şıkkı Eski Türkçe'ye aittir. Cevap E şıkkıdır.

Kutadgu Bilig'in yazarı Yusuf Has Hacip'tir. Yazımı 18 ayda bitmiştir. 4 soyut kavram kişileştirilmiştir. Didaktik yüklü bir eserdir. Cevap C şıkkıdır.

3 yazma nüshası vardır. Cevap a şıkkıdır

Eserin yazarı Kaşgarlı Mahmut'tur. Yusuf Has Hacip Kutadgu Bilig'in yazarıdır. 1077'de yazımı bitmiştir. Türkçe öğretmek üzere yazılmıştır. 1 yazma nüshası vardır. Doğru cevap A' dır.

Yazımına 1072'de başlanmış, 1077'de tamamlanmıştır. Cevap C şıkkıdır

13 bölümden oluşur  Cevap B şıkkıdır.

Viyana. Mısır ve Fegana nüshası olmak üzere 3 nüshadır. Cevap C şıkkıdır

Diğerleri de çalışmıştır ama ilki sorulduğundan cevap A şıkkıdır.