Karahanlı Türkçesi Grameri III: Fiil, Sıfat-Fiiller, Zarf-Fiiller, Birleşik Fiiller
"keçürdüm" fiilinin Türkiye Türkçesindeki karşılığı nedir?
“geçirdim”
Karahanlı Türkçesinde belirli geçmiş zamanın, üçüncü tekil kişi fiil çekim eki nedir?
3. Tekil Kişi: {-DI} ekiyle kurulur.
"ay-dıŋız, bar-dıŋız, bol-duŋuz" fiillerinde hangi zaman ve hangi kişiye ait fiil çekim ekleri kullanılmıştır?
Belirli geçmiş zamanda (bilinen geçmiş zaman), ikinci çoğul kişi ekleri kullanılmıştır. 2. Çoğul Kişi: {-DXŋXz} ekiyle kurulur.
Karahanlı Türkçesinde belirsiz geçmiş zamanın, üçüncü tekil kişi fiil çekim eki nedir?
3. Tekil Kişi: {-mIş} ekiyle kurulur.
"bakarmen" ve "sėzikermen" fiillerinde hangi zaman ve kişiye ait çekim ekleri kullanılmıştır?
Geniş zamanda, birinci tekil kişi ekleri kullanılmıştır. 1. Tekil Kişi: {-(y)Xr} -ar/-er men ekiyle kurulur.
Karahanlı Türkçesinde gelecek zaman fiil çekim ekleri nelerdir?
Üç ayrı ekle kurulur: -ġay/-gey, -ġa/-ge, -ġu/-gü.
Karahanlı Türkçesinde şart kipi eki nedir?
Karahanlı Türkçesinde şart kipi eki "–sa/-se" biçimindedir.
"bilsün, bolsun, kirsün" fiilleri, hangi zaman ve hangi şahıs çekim eklerini almıştır?
Emir kipinde, üçüncü tekil kişi eklerini almışlardır. Emir kipinde, üçüncü tekil kişi: -sun/-sün, -su/-sü, -sunı/-süni ekleriyle kurulur.
Karahanlı Türkçesinde gelecek zaman eki olarak kullanılan "-ġu/-gü (kerek)" eki, ayrıca hangi kipte kullanılır?
Gelecek zaman eki olarak kullanılan "-ġu/-gü (kerek)" eki, gereklilik kipi olarak da kullanılır.
Karahanlı Türkçesinde "Fiil+er+DI+kişi ekleri" yapısı, hangi zamana aittir?
Hikâye birleşik zaman. Bu zaman, zaman ekini alan fiilin üzerine -DI+kişi eki ile oluşturulmuş ėr- yardımcı fiilinin getirilmesiyle kurulur.
"korkur ėrdim, tiler ėrdim, kılmaz ėrdiler" fiilleri, hangi zamana aittir?
Geniş zamanın hikâyesi.
"sevse ermiş" fiilinin Türkiye Türkçesine çevirisi nedir?
“sevseymiş”.
"kolur ėrse" ve "bilür ėrseler" fiilleri, hangi zamana aittir?
Geniş zamanın şartı.
Karahanlı Türkçesinde "-mAz/ -mAs" ekleri, hangi zamanın sıfat-fiil ekleridir?
-mAz/ -mAs: Geniş zaman sıfat-fiilinin olumsuzudur.
özüm taplamaz neŋ biri yalġan ol “benim beğenmediğim şeylerden biri yalandır” (KB 848)
yazmas atım yaġmur yaŋılmas bilge yaŋku “usta atıcı yağmurdur; yanılmaz bilgin bir
yankıdır” (DLT III 380).
Karahanlı Türkçesinde "-gUlUk" eki, eklendiği fiile hangi anlamı verir?
-gUlUk: -gU ve +lık ekinin birleşmesinden oluşan bu ek, eklendiği eyleme -mak/-mek ya da -mak/-mek için anlamı verir.
ol beg Teŋrige tapınġuluk erdi “Tanrıya tapmak onun hakkıydı”(DLT II 169)
Hükm kılur Taŋrı bir işni kim erür kılġuluk kılınmış “Tanrı yapılması (yapmak için)
bir işi emreder” (KTer. 29/4b3=8:44).
Karahanlı Türkçesinde "-DAçI" eki, hangi zamana referans veren bir sıfat-fiil ekidir?
"-DAçI" eki, gelecek zaman anlamı taşır.
kidin keldeçike özüm sözlegü “sözümü sonra geleceklere söyleyeceğim”(KB 192)
elig tuttaçımka egirse muŋa “yarın derde, sıkıntıya düşersem elimden tutacak olana….” (AH 30)
bardaçı er, keldeçi er “giden gelen kişi” (DLT I 24).
Karahanlı Türkçesinde "-gAlI" zarf-fiil eki, eklendiği fiile hangi anlamı katar?
-gAlI: Eklendiği fiile ‘-mak için’ anlamı katar.
Karahanlı Türkçesinde "-er/-mez erken" zarf-fiil eki, eklendiği fiile hangi anlamı katar?
-er/-mez erken: Eklendiği eyleme “-dığı zaman”, “-dığında” anlamları katar.
kılıç teprer erken yaġı tepremez “kılıç hareket ettiğinde düşman kımıldamaz” (KB 2144)
ölüm tutmaz erken odun ay ilig “ey hükümdar, ölüm henüz yaklaşmadan uyan” (KB 1366)
er barır erken kadıttı “adam giderken döndü” (DLT II 301).
"İsim, Sıfat+Yardımcı Fiil" biçiminde olan birleşik filler, hangi yardımcı fiillerin kullanılmasıyla oluşturulur?
Bu yapıdaki birleşik fiiller, isim ya da sıfatla birlikte çoğunlukla "bol-, kıl-"; daha az da "et-,
tur-" ve "tut-" yardımcı fiillerinden birinin kullanılmasıyla oluşturulur.
Aşağıda verilen, "tur-" ekiyle yapılmış fiillerin, Türkiye Türkçesi çevirileri nelerdir?
dik tur-
yırak tur-
dik tur- “dik durmak” (DLT I, 342)
yırak tur- “uzak durmak” (AH 153)