Karahanlı Türkçesi Grameri II: İsim-Zamir-Zarf-Sontakı-Bağaç
Orhon Türkçesinden beri en çok kullanılan çokluk eki nedir?
Orhon Türkçesinden beri en çok kullanılan çokluk eki +lar/+ler’dir.
Karahanlı Türkçesinde birinci çoğul kişi iyelik eki nedir?
1. çoğul kişi iyelik eki: +(X)mIz: köŋ(ü)l+ümiz “gönlümüz” (KB 4913), at+ımız “atımız” (DLT
328), öz+ümiz “özümüz, kendimiz” (KB 4909, 5841).
Karahanlı Türkçesinde kaç ayrı isim belirtme durumu eki vardır?
Karahanlı Türkçesinde dört ayrı isim belirtme durumu eki vardır.
Karahanlı Türkçesinde "+da/+de/+ta/+te" ekleri, hangi isim durum eklerindendir?
Bulunma durumu (kalma, lokatif). Bulunma durumu eki +da/+de/+ta/+te’dir.
"Şakarda tatıġlıġ" ifadesinde hangi isim durum eki kullanılmıştır?
Ayrılma durumu (çıkma, ablatif). Eski Türkçedeki +da/+de eki, az sayıda olmakla beraber Karahanlı Türkçesinde de bulunmaktadır. "şakarda tatıġlıġ", şekerden tatlı anlamına gelmektedir ve karşılaştırma ifade eder.
Karahanlı Türkçesinde en çok kullanılan isim vasıta durumu eki nedir?
En çok kullanılan isim vasıta durumu eki, +(X)n’dir:
a) aracıyla, aracılığıyla anlamı verir: el(i)g+in emle- “elle göstermek” (DLT I 82), köz+ün
bakış- “gözle bakışmak” (DLT I 183), kut+un tiril- “mutlulukla yaşamak” (KB 1251, farklı
eylemlerle ve farklı yapılarda 40 defa), küç+ün “zorla, zorbalıkla’ (KTer. 29/39a1=9:53).
b) Zaman belirteçler kurar: yaz+ın “yazın” (DLT I, 285), kış+ın “kışın” (DLT III, 159), terk
ödün kel- “hemen gelmek” (KB 5408).
Karahanlı Türkçesinde "+çA" ekiyle kurulan isim eşitlik durum eki hangi işlevlerde kullanılır?
Üç işlevde kullanılır:
a) kadar, gibi, göre: uġança telim kıl- “(bir şeyi)mümkün olduğu kadar çok yapmak”
(DLT I 44), kirmişçe bol- “girmiş gibi olmak” (DLT I 251), köŋülçe yorı- “gönlünün istediği gibi yürümek” (KB 5276).
b) yön bidirir ve ‘tarafından’ anlamı katar:
solça kel- “sol taraftan gelmek” (KB 1392), oŋça kel- “sağdan/doğrudan gelmek” (KB 1392)
c) kança, barça neçe gibi sözcüklerde de kalıplaşmış olarak bulunur.
Karahanlı Türkçesinde "tümen" hangi sayıyı ifade eder?
"Tümen", "on bin" demektir.
Karahanlı Türkçesinde topluluk sayılarını belirtmek için hangi ek kullanılır?
Topluluk sayıları, sayı isimlerine +egü(n) eki getirilerek yapılır: bir+egü “her birisi”, (KB 343), üç+egü “her üçü” (KB 802), üç+egün “her üçü” (KB 1664).
Karahanlı Türkçesinde çoğul kişi zamirleri nelerdir?
Çoğul Kişi Zamirleri: biz, siz/sizler/siler, anlar/olar.
Karahanlı Türkçesinde, belirtme durumunda kişi zamirlerinin çekimi nasıldır?
meni
seni
anı
biz+ni
siz+ni, siler+ni
olar+nı, olar+ıġ, anlar+nı
Karahanlı Türkçesinde, bulunma durumu kişi zamiri ekleri nelerdir?
Bulunma durumu ekleri; +da/+de'dir. Örneğin:
men+de
siz+de
Karahanlı Türkçesinde "maŋar, saŋar, aŋar" sözcükleri, hangi kişi zamiri durumundadır?
Yön gösterme durumu.
maŋar “bana doğru”
saŋar “sana doğru”
aŋar “ona doğru” anlamlarına gelmektedir.
Karahanlı Türkçesinde vasıta durumu kişi zamiri eki nedir?
Vasıta durumu eki, +(X)n'dir. Örneğin:
anın “onunla” (DLT I 155, 285...).
Karahanlı Türkçesinde "muŋar" sözcüğü, hangi işaret zamiri (adıl) durumundadır?
Yön gösterme durumu. "Muŋar", “ buna doğru” demektir.
Karahanlı Türkçesinde yer zarfları ekleri nelerdir?
Karahanlı Türkçesinde yer zarfları ekleri şunlardır: A, +DA, +DIn, +(A)rU, +rA, +çA ve +In
Karahanlı Türkçesinde "emdi", "kün", "kidin" ve "tün" zaman zarflarının Türkiye Türkçesindeki anlamları nelerdir?
emdi-şimdi
kün-gün
kidin-sonra
tün-gece
Karahanlı Türkçesinde "çın" ve "terk/terkin" durum zarfları, Türkiye Türkçesinde hangi anlamlara gelmektedir?
çın- doğru, gerçek
terk/terkin- çabuk, çabucak
Karahanlı Türkçesinde "adın" sontakısı, hangi sözcüklerle birlikte kullanılır?
"Adın" sontakısı, bulunma-ayrılma durum ekini almış sözcüklerle birlikte kullanılır:
On iki ükek ol bularda adın “Bunlardan başka on iki burç vardır” (KB 138).
Karahanlı Türkçesinde görülen "apaŋ" ve "azu" bağlaçları, Türkiye Türkçesinde hangi anlamlara gelmektedir?
apaŋ- eğer
azu- yoksa, veya