Harezm Türkçesi Metin İnceleme IV: Oguz Kagan Menakıbı
Oğuz Kağan Mekabı!nın yapısal özellikleri nelerdir?
1300’lerde Uygur harfleriyle yazılan ve 21 varaktan (42 sayfa) oluşan eserin her sayfasında 9 satır bulunmaktadır. Son sayfasındaki iki satır ise eksiktir. Kimi sayfaların bazı yerleri okunamaz hâldedir.
Oğuz Kağan Menakıbı başka hangi adlarla bilinmektedir?
Oğuz Kağan Destanı ve Oğuzname.
Oğuz Kağan menkıbelerinin rivayetleri arasında en önemlilerini sıralayınız.
1. Reşîdü’d-dîn’in Câmi’ü’t-tevârîh adlı Farsça eserinde yer alan rivâyet
2. Harezm Türkçesi Oğuz Kağan Menâkıbı
3. Ebu’l-Gâzi Bahâdır Han’ın Şecere-i Terâkime’si
4. Yazıcızâde Alî’nin Târih-i Âl-i Selçuk adlı eserinin başında Câmi’ü’t-tevârîh’ten çevrilen bölüm
5. Dede Korkut Oğuz-nâmeleri
6. Çağatay Türkçesi ile yazılmış Uzunköprü’de ele geçen manzum bir Oğuznâme
Oğuz Kağan Destanı neden bir Harezm Türkçesi eseri olarak kabul edilmelidir?
Oğuz Kağan Destanı’nda Moğolca sözcüklerin bulunması Çinggis Kağan [1167-
1227]’dan sonraki dönemin izlerini taşıdığını gösterir. Oğuz Kağan Destanı’ndan
Kâşgarlı’nın eserinde iz bulunmaması, Moğolca sözcüklerin fazlaca görülmesi, yazı tarzı Oğuz Kağan Destanı’nı Gazan Han [1295-1304] ya da sonrası yılların bir yadigârı olduğu sonucuna götürmektedir. 1300’lü yıllarda yazılmış olduğu anlaşılan eserin bu özellikleri dikkate alındığında Harezm Türkçesi metni sayılması gerekir.
Bir bugu aldı. Şol bugunı tal-nuñ çubukı birle ıgaçka bagladı, kitdi. Andın soñ èrte boldı. Tañ èrte çak-da geldi. Kördi, kim: kıyandkat bugunı alıp-turur.
Gine bir adug aldı, altunlug bêlbagı birle yıgaçka bagladı, Kitdi. Mundın soñ èrte boldı tañ èrte çakda Kèldi. Kördi, kim: kıyandkat adugnı alıp-turur.
Yukarıdaki metni çeviriniz.
Bir geyik aldı, o geyiği söğüt-ün dalı ile bir ağaca bağlayıp gitti. Ertesi sabah oldu. Tan ağarırken gelip boynuz burulunun geyiği al-mış gördü. Sonra bir ayı aldı; altınlı kuşağı ile ağaca bağlayıp gitti. Ertesi sabah oldu. Tan ağarır-ken gelip boynuz burunlu ayıyı almış gördü.
"ığaçka" ne demektir?
"Ağaca".
"kıyandkat" ne demektir?
Gergedan.
"körüklügrek" ne demektir?
"Daha güzel".
(1) Gene oşbu ıgaçnıñ tübinde turdı. Kıyandkat (2) kelip başı birle Oguz kalkanıñ urdı. Oguz (3) çıda birle kıyandkatnıñ başın urdı, anı (4) öldürdi, kılıç birle başın kesti, aldı gitdi.
Yukarıdaki metni çeviriniz.
1 || Gene o ağacın dibinde durdu. Boynuz burunlu
2 gelip başı ile Oğuz’un kalkanına vurdu. Oğuz
3 kargı ile boynuz burunluğun başına vurup onu
4 öldürdü. Kılıç ile başını kesti, alıp gitti.
Gene künlerde bir kün (5) Oguz Kagan bir yèrde teñrini çalbargu- (6) da èrdi. Karañguluk keldi. Kökdün (7) bir kök yaruk düşdi. Kündün aya (8) aydın kogulgurak (9) èrdi Oguz Kagan yörüdi kördi kime:
Yukarıdaki metni çeviriniz.
Gene günlerden bir gün
5 Oğuz Kağan bir yerde Tanrı’ya yalvarmak-
6 ta idi. Karanlık bastı. Gökten
7 Bir ışık indi. Güneşten
8 aydan daha parlak
9 idi. Oğuz Kağan yürüdü.
"Oşbu" ne demektir?
Bu.
"Tübinde" ne demektir?
Dibinde.
"Çalguz" ne demektir?
Yalnız.
"çürekige" ne demektir?
Yüreğine.
"El künge" ne demektir?
Elaleme.
"Yiberdi" ne demektir?
Gönderdi.
"Amırak" ne demektir?
Sevgili
"Çarukdun" ne demektir?
Işıktan.
"Çallug" ne demektir?
Yele.
"Bedik" ne demektir?
Büyük.