XI-XIII. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ - Deneme Sınavı - 38

A seçeneğinde yer alan ve bolġınça (DLT I 59), çıkmaġunça (KTer. 27/35a1=5:22), tutġınça (KB 3806) örneklerinde görülen -ġInçA bir ulaç ekidir.

: -(X)g: KT aġrıġ “ağrı” < aġrı- “ağrımak”, keçig “köprü, ge- çit” < keç-; TT ağrı, dolu, katı, kuru (ekin sonundaki ünsüz Türkiye Türkçesinde düşmüştür)

-ĠU eki Karahanlı Türkçesindeki gelecek zaman/gereklilik ekidir

A seçeneğinde yer alan ve bolġınça (DLT I 59), çıkmaġunça (KTer. 27/35a1=5:22), tutġınça (KB 3806) örneklerinde görülen -ġInçA bir ulaç ekidir.

Ulaç eki almış asıl eylemin üzerine iktidarlık çatısını kuran u- yardımcı eyleminin gelmesiyle iki eylem birleşerek olumluda -u-, olumsuzda ise, -uma-/-üme- biçimini oluşturur. Bu ses olayı Büzüşmedir.

Karahanlı Türkçesinden sonraki dönem metinlerinde, Harezm ve Çağatay Türkçesiyle yazılmış metinlerde yaygın olarak görülen çift dudak ünsüzlerinin (b, p, m, v) etkisiyle meydana gelen ünlü yuvarlaklaşmaları, Karahanlı Türkçesinde de yaygın olmamakla beraber kimi örneklerde görülmektedir,

Karahanlı Türkçesinde kullanılan "yazukta tıdın" söz grubunun Türkiye Türkçesindeki karşılığı "günahtan sıyrılmak" tır. Doğru yanıt: D'dir.

"bular-ka" kelimesindeki "-ka" eki Karahanlı Türkçesinde "Yönelme eki" dir.

Könülni: belirtme, Könülni: tamlayan, Könüldin: ayrılma, Könülke: yönelme, Könülçe: eşitlik

Karahanlı Türkçesinde iyelik ekleri, Orhon ve Uygur Türkçesindeki gibi ses uyumlarına uyar. 2. Çoğul Kişi: +(X)ŋIz: köŋ(ü)l+üŋiz “gönlünüz”(KTer. 37/58b1=49:7), sezinçi+ŋiz “zannınız, şüpheniz” (KTer. 34/27a3=37:87), közleri+ŋiz “gözleriniz”(KTer. 29/4b1=8:44). Doğru cevap A’dır.

Tamlayan Durumu (İlgi, Genetif): Ekin ünsüzlerden sonra +Xŋ biçiminde gel- miş örneklerinin sayısı azdır, ünsüzlerden sonra da çoğunlukla +(n)Xŋ biçiminde geldiğini görüyoruz:
ana+nıŋ “annenin” (KB 5158), kişi+niŋ “kişinin” (DLT I 44, KB 163, 175...), yagı+nıŋ
“düşmanın” (KB 2329,...), vd.
yalŋuk+uŋ “insanın” (DLT III, 385), kim+iŋ “kimin” (DLT I 440), söz+niŋ “sözün”(AH
488), kul+nuŋ “kulun” (KB 1919, 2113), ölüm+nüŋ “ölümün” (KB 1476, 6206). Doğru cevap E’dir.

Meni, seni, anı “Belirtme Durumu”na örnektir. Doğru cevap C’dir.

Karahanlı Türkçesinde emdi “şimdi”, kün “gün” kündüz “gündüz”, kidin “sonra”, tün “gece”, tünle “geceleyin”, kışın “kışın”, yazın “yazın” gibi sözcükler zaman zarfı olarak kullanılmaktadır. “Çın” durum zarfı olarak kullanılmaktadır. Doğru cevap E’dir.

Karahanlı Türkçesinde üleştirme sayıları olarak birer ve miŋer
sayıları kullanılmıştır.Doğru cevap B'dir.

Karahanlı Türkçesinde  iki şeyi karşılaştırarak birbirine bağlayan bağlaç "azu"dur.Doğru cevap B'dir.

Yönelme durumu ekleri +ka/+ke, +ġa/+ge’, +a/+e ve +ŋa/+ŋe biçimindedir.  Doğru cevap A’dir.

Tek başlarına anlamları olmayan ad ve ad soylu sözcüklerle sıfat-fiillerden sonra gelerek eklendiği sözcükle cümlenin öteki öğeleri arasında zaman, mekan, yön, tarz, benzerlik, başkalık vb. gibi bakımlardan ilgi kuran sözcüklere sontakı denir. Ara “arasında”, içre “içte, içerisinde, iç tarafta”, taparu “-e doğru”, bile, birle “ile, birlikte”, üçün “için”, kibi “gibi”, soŋ “sonra” adın “başka”, basa “sonra” gibi sözcükler, Karahanlı Türkçesiyle yazılmış eserlerde kullanılan edatlardan bazılarıdır. Doğru cevap B’dir.

A ve D seçeneklerindeki sözcükler üçüncü tekil şahıs, C seçeneğindeki sözcük ikinci çoğul şahıs ve E seçeneğindeki sözcük üçüncü çoğul şahıs iyelik eki almıştır. B seçeneğindeki sözcük ise, birinci çoğul şahıs iyelik eki almıştır.  Doğru cevap B’dir.

Karahanlı Türkçesinden önce az sayıda kullanılan ve “eğer” anlamına gelen apaŋ bağlacı, bu dönem metinlerinde daha çok görülür. Örnek: Apaŋ edgü bolsa bu begler özün “Eğer bu beylerin kendileri iyi olursa…” Doğru cevap A’dır.

aġırlayu tut sen asıġlıġ kişig :  “faydalı olan insana saygı göster”