XI-XIII. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ - Deneme Sınavı - 32

Harezm bölgesi, 1873’te Ruslar tarafından işgal edilmiştir. 1920’ye kadar Batı Harezm Hanlığı Ruslara tabi olarak yönetilmiş, 1920’de Harezm Halk Cumhuriyeti kurulmuş, 1921’de Harezm Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kurulmuştur. Bölgenin 1924’te doğu tarafı Özbekistan’a, batı tarafı Türkmenistan’a bırakılmıştır.

Mukaddimetü’l-Edeb’in Şuster nüshasını Nuri Yüce neşretmiştir. 

Nehcü’l-Feradis’in  Yeni Cami nüshası 1956’da János Eckmann tarafından tıpkıbasım olarak yayımlanmıştır.

E seçeneğinde bulunan aymadın kelimesi ay- fiiline -madın zarf-fiil eki getirilmesiyle oluşmuştur.

Kutb adlı şairin Altunorda [1127-1502] hanı Özibekoğlu Tınıbek Han [1341-1342] ve eşi Melike Hatun adına Harezm Türkçesiyle yapılan ilk manzum çevirisinin Büreküzoğlu Berke tarafından kırk iki yıl sonra 1383’te İskenderiye’de Altunbuğa adına çoğaltılan yazması eldedir. Bu yazma ilkin Ananiasz ZAJÂCZKOWSKI [1903-1970] tarafından çalışılmıştır (Najstarsza wersja Turecka, Husräv u Şirin Qutba I-II: Wars-zawa 1958). 1968’de de Necmeddin HACIEMİNOĞLU tarafından İstanbul’da yayımlanmıştır.

Oguz Kagan Menakıbı’nın bilinen tek yazma nüshası, Paris Bibliothèque Nationale, Supplement Turc, no. 1001’de kayıtlıdır.

Harezm, Aral Gölü’ne dökülen Ceyhun nehrinin her iki tarafında uzanan bölgeye verilen addır. Bugün Özbekistan ve Türkmenistan sınırları içinde kalmaktadır.

Harezm Türkçesinin esas dil özelliklerini Oğuz, Kıpçak ve Kanglı boylarının ağızlarından alınan kelime ve şekil bilgisi oluşturur. Karahanlı Türkçesi de, Harezm Türkçesi üzerinde yazı ve söz varlığı bakımından etkili olmuştur. XIII. yüzyıldan itibaren ürün vermeğe başlayan ve Orta Türkçe döneminin ikinci basamağını teşkil eden bu yazı dili XIV. yüzyılda altın çağını yaşamıştır. Bu bölgeyle sınırlı kalmayıp Altınorda’nın bazı şehirleriyle Kırım’da da yazı dili olarak kullanılmıştır. XIV. yüzyıldan sonra yerini Çağataycaya bırakmıştır.

Edebe Giriş, Nebilerin Kıssaları, Müridin Yardımcısı, Cennetlerin Açık Yolu Harezm Türkçesi eserleri arasındadır. Fakat Bilge Kağan Destanı bu sıralamada yoktur.

Nebilerin Kıssaları, Harezm Türkçesi döneminin ilk eseridir. Nasiru ’d-din bin Burhanu’d-din ar-Rabguzi ta-rafından 1310-1311 yılında yazılıp Nasiru ’d-din Tok Buga’ya sunulan Farsça bir eserin Türkçeye uyarlanmış hâlidir.

Mukaddimetü ’l-Edeb (Edebe Giriş), Zamahşeri tarafından Arapçayı öğretmek için 1128-1144 yılları arasında yazılıp Harezm şahı Atsız [1075-1144]’a sunulmuştur. Arapçayı öğrenmek isteyenler için kısa cümleler ve kelimelerden oluşan bir sözlük olan Mukaddimetü’l-Edeb isimler, fiiller, isim ve fiil dışındaki dil bilgisi unsurları, isim çe-kimi, fiil çekimi diye beş ana bölümden oluşmaktadır.

Harezm Türkçesinde 9 ünlü harf bulunmaktadır.

Verilen kelimeler Harezm Türkçesindeki ünlü yuvarlaklaşmasına örnektir.

Harezm Türkçesinin ses özelliklerinde geniş zaman sıfat-fiillerinin olumsuzu şekli şöyledir: -maz / -mez, -mas / -mes: tog-maz+dın aşnu, kör-mez yerde, meŋleri bol-mas üçün "benleri olmadığı için", tüken-mes gına "tükenmez zenginlik"

Gelecek zaman sıfat-fiillerinde -gu / -gü (gelecek ve zorunluluk) eki gelecek anlamı katmıştır. Örnekler anlamlarıyla beraber şu şekildedir: sıgın-gu yer "sığınacak yer", yat-gu yèr, kılma-gu iş "yapılmayacak iş", kel-gü yazuklaruŋuznı "gelecek günahlarınızı"

Harezm, Aral Gölü’ne dökülen Ceyhun nehrinin her iki tarafında uzanan bölgeye verilen addır. Bugün Özbekistan ve Türkmenistan sınırları içinde kalmaktadır.

Doğru cevap A'dır.

Karahanlı Türkçesiyle Çağatayca arasında bir geçiş dilidir.

Doğru cevap B'dir.

Türk edebiyatındaki kırk hadis çevirilerinin ilk örneği olan ve Nehcü ’l-Feradis Mahmud bin ‘Ali tarafından 1357-1358 yıllarında yazılmış olan eser, Nehcü ’l-Feradis [=Cennetlerin Açık Yolu]'dir.

Doğru cevap C'dir.

Ünlü yuvarlaklaşması görülmektedir:
a) Kelime köklerinde: sabır > sabur, böri > börü, yöri- > yörü-
b) Eklerde: ademnüñ, za‘ifluk

Doğru cevap D'dir.