XI-XIII. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ - Deneme Sınavı - 4

Metinde eşitlik durumu eki bulunmaz. Konuyla ilgili olarak 4. Üniteden s. 43’ü okuyunuz.

Metinde çıksa kelimesinde şart, tişiŋ kelimesinde 2. teklik şahıs iyelik, ayur, tėyür, sıyur kelimelerinde geniş zaman ve sınmasun kelimesinde ise 3. teklik şahıs emir eki bulunmaktadır. Oysa metindeki hiçbir kelimede yakın gelecek zaman eki bulunmamaktadır.

Karahanlı Türkçesinde yakın gelecek zaman için şu ek kullanılmaktaydı:

Metnin günümüz Türkiye Türkçesine doğru çevirisi C seçeneğinde olduğu gibi “Yaz (mevsimi) kış ile karşılaştı ve karşılıklı olarak erdem yayını kurdular. Asker(ler) saf oluşturup savaştılar ve birbirlerine ok atmak için karşı karşıya geldiler.” şeklindedir.

Metnin doğru okunuşu D seçeneğinde verildiği gibi “biligligke ya dost özüŋni ula” biçimindedir.

Belirtme durum eki kullanıldığından sorunun doğru cevabı A şıkkıdır.

biligsiz tirigle yitük körgülüg, Türkçeye; bilgisiz hayatta iken kaybolmuş gibidir.Biçiminde tam ve doğru olarak çevrildiğinden sorunun doğru cevabı A şıkkıdır.

Uyuyordunsa şimdi kalk gözünü aç

yana kėlgil emdi yigitlik maŋa sen

sabā yėli koptı karanfil yıdın

yana kėlgil emdi yigitlik maŋa sen

Bulnar meni öles köz
Kara meŋiz kızıl yüz
Andın tamar tükel tuz
Bulnap yana ol kaçar (DLT I, 60)

zarf-fiil eki avlayıp

biligdin urur men sözümke ula

iyelik eki

"tuġardın ese keldi öŋdün yėli
ajun ėtgüke açtı uştmah yolı"

Doğu rüzgarı doğudan eserek geldi, dünyayı süslemek için cennet yolunu açtı anlamına gelmektedir.

Kutadgu Bilig’in “Yaruk Yaz Faslın Ulug Tavgaç Bugra Han Ögdisin Ayur” Bölümünden "udır ėrdiŋ ėrse tur aç emdi köz
ėşitmediŋ ėrse ėşit mende söz" dizelerinin Türkiye Türkçesindeki karşılığı "Uyuyordunsa şimdi kalk gözünü aç, işitmedinse benden söz dinle" dir.

Kutadgu Bilig’in “yigitlikke açıp avuçġalıkın ayur ”Bölümünden

"esizim yigitlik esizim yigitlik
tuta bilmedim men sini terk kaçıttım" dizelerinin Türkiye Türkçesinde

"Eyvah gençliğime, yazık gençliğime ben seni tutamadım çabucak (elden) kaçırdım"  anlamına gelmektedir.

Eğer ben doğru bir şekilde yaşadımsa ihtiyarlığın zararı yok; nafile, boşu boşuna
geçen hayatımı ben kötülükle geçirdim.

Bulnar meni öles köz
Kara meŋiz kızıl yüz
Andın tamar tükel tuz
Bulnap yana ol kaçar (DLT I, 60) Dizelerinin Türkiye Türkçesindeki çevirisi

"(O) baygın göz (ler) beni esir ediyor (avlıyor), üzerinde kara benler bulunan pembe yüz
(beni tutsak ediyor); bütün güzellik (ler) ondan damlıyor (sanki), beni tutsak ediyor sonra
yine kaçıp gidiyor." Yani dörtlükteki fiiller şimdiki zamanda çekimlenmiştir.

Kemi içre oldurup
Ila suvın keçtimiz
Uyġur tapa başlanıp
Mıŋlak ilin açtımız (DLT III, 235) dörtlüğü

"Kayık içine oturup Ila ırmağını geçtik. Uygur (lar)a doğru yönelip Mıŋlak ülkesini fethettik." anlamına gelmektedir.