XI-XIII. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ - Deneme Sınavı - 28

Karahanlıların hangi Türk boyundan çıktığı konusu tarihçiler arasında tartışma konusu olmuştur. Bu konuyla ilgili olarak kaynaklarda çeşitli teoriler ileri sürülmüştür. Bunların en önemlileri şunlardır: 1. Uygur teorisi, 2. Türkmen teorisi, 3. Yağma teorisi, 4. Karluk teorisi, 5. Karluk-Yağma teorisi, 6. Çigil teorisi, 7. T’u-chüe teorisi.

Bu bilgiler ışığında doğru cevap B şıkkıdır.

1056 yılında Kaşgar’da Süleyman Arslan Han’dan sonra hükümdarlığa Tavgaç Ulug Buğra Kara Han geçmiştir. Buğra Han adaletli ve dürüst yönetiminin yanısıra bilim ve sanat adamlarını korumasıyla da ün salmıştır. Kutadgu Bilig ve Divanu Lugati’t-türk onun zamanında yazılmıştır.

Bu bilgiler ışığında doğru cevap D şıkkıdır.

K. Grønbech ile 1936 yılında Der türkische Sprachbau çalışmasıyla başlayan Türk dilinin tarihsel dönemlendirilmesi şu biçimde değerlendirilmiştir:
1. Eski Türkçe: Orhon, Uygur
2. Orta Türkçe: Karahanlı Türkçesi, Çağatayca, Osmanlıca Metinler
3. Yeni Türkçe: Güney Türkçesi (Osmanlı, Azeri, Türkmen), Batı Türkistan ağızları (Özbek, Hive), Doğu Türkçesi (Kaşgar, Kuça, Turfan), Kuzey Türkçesi (Koybal, Altay, Abakan), Kıpçak Türkçesi (Kırgız, Volga lehçeleri (K. Grønbech, (çev. M. Akalın), Türkçenin Yapısı, 1995: 11-15).

Bu bilgiler ışığında doğru cevap E şıkkıdır.

Louis Ligeti’nin de bu konudaki görüşlerini içeren bir çalışması vardır. Hasan Eren tarafından Türkçeye çevrilen “Çin Yazısiyle Yazılmış Barbar Glossaları Meselesi” adlı makalede (Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, IX/3 Eylül Ankara 1951, s. 301-327) Ligeti tarafından şöyle bir sınıflandırma yapılmıştır:
1. Eski Türkçe (VI-IX. yüzyıl): Göktürkçe, Uygurca devri
2. Orta Türkçe (X-XV. yüzyıl): Uygur yazı dilinin oluşumu, Çağatay yazı dili, Kıpçak ve Oğuz dil yadigarları
3. Yeni Türkçe (XVI. asırdan bugünkü Türkçenin kuruluşuna kadar).

Bu bilgiler ışığında doğru cevap A şıkkıdır.

Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hâcib tarafından yazılmıştır. Hakkında fazla bilgisahibi olmadığımız yazarla ilgili bilgilerimiz, Kutadgu Bilig’den ve eserin baş tarafındaki mukaddimeden öğrenebildiklerimizle sınırlıdır. Yusuf Has Hacib’in doğum ve ölüm tarihleri bilinmemektedir, eserinde yaşı hakkında verdiği bilgilerden yola çıkarak doğum tarihini yaklaşık olarak tespit etmek mümkündür. 1069/1070 yılında tamamladığı eseri üzerinde 18 ay uğraştığını ve eserini yazmağa başladığı zaman 50 yaşlarında olduğunu eserinde belirttiğinden dolayı 1019/1020 yıllarında doğduğunu tahmin etmekteyiz. Eserini 50’sini yeni geçtiği sıralarda bitirdiği ve ondan sonra da daha fazla yaşamadığı düşünülen Yusuf Has Hacib’in Hakan Buğra Han’ın tahtta olduğu 1103 yılında öldüğü tahmin edilir.

Bu bilgiler ışığında doğru cevap B şıkkıdır.

Yusuf Has Hâcib, Kutadgu Bilig’i Karahanlı sülalesinden Buğra Karahan Ebu Ali Hasan bin Süleyman Arslan Karahan adına hicri 462 (1069-1070) yılında, onsekiz ay içinde yazmıştır.

Yusuf Has Hâcib eserinde dört soyut kavramı kişileştirmiş ve bu kişilere de temsil ettikleri kavramlara göre şu adları vermiştir:
Kün Togdı (hükümdar) “gün doğdu,doğan güneş”, adaleti temsil eder.
Ay Toldı (vezir) “ay doldu, dolunay”, baht, talih ve ikbali temsil eder.
Ögdülmiş (vezirin oğlu) “övülmüş”, akıl ve anlayışı temsil eder.
Odgurmış (vezirin kardeşi) “uyanık”, dünya işlerinin sonunu temsil eder.

Eserde bu dört ana karakterin dışında anlamlı adlar taşıyan üç kişi daha vardır: Küsemiş (Ay Toldı başkente geldiğinde ona yardım eden kişi), Ersig (hükümdarın mabeyncisi, cesur, yiğit) ve Kumaru (Odgurmış’un müridi)’dir.

Bu bilgiler ışığında doğru cevap D şıkkıdır.

Kutadgu Bilig, Dîvânu Lugati’t-Türk ve Atebetü’l-Hakayık adlı eserlerin üçü de Karahanlı Türkçesiyle yazılmıştır. Ancak yazarları ve yazılış tarihleri aynı değildir.

Türkçenin bilinen ilk sözlüğü olan Dîvânu Lugati’t-Türk (DLT) 1072 yılında yazılmaya başlanmış, 1077’de bitirilmiştir. Kaşgarlı Mahmud’un bu eserinden başka bir de Cevahirü’n-nahv fi-Lugati’t-Türk (Türk dilinin gramer cevherleri) adlı bir gramer kitabının olduğu bilinmektedir ancak eser bugüne kadar bulunamamıştır.

Atebetü’l-Hakayık, dört nüshası olduğu bilinen manzum bir öğüt kitabıdır.

Kün Togdı (hükümdar), Ay Toldı (vezir), Ögdülmiş (vezirin oğlu), Odgurmış (vezirin kardeşi). Eserinin hemen başında bu dört kişiden bahseder ve onları okuyucuyla tanıştırır.

DLT’nin tek yazma nüshası vardır. Bu nüsha Diyarbakırlı Ali Emiri Efendi tarafından İstanbul’da 1917 yılında bir sahafta bulunmuştur. Ali Emiri Efendi sahafta kitabı görünce satın almıştır. Eser hâlen Ali Emiri Efendi’nin bağışladığı kitaplarla kurulmuş olan Millet Kütüphanesi’ndedir.

Kutadgu Bilig ve Atebetü’l-Hakayık; aynı vezinle yazılan, işlediği konular açısından benzerlik gösteren ancak edebi açıdan farklılaşan iki eserdir.

Diyarbakırlı Ali Emiri Efendi tarafından İstanbul’da 1917 yılında bir sahafta DLT’yi bulmuştur.

Eser üzerine ayrıntılı tek çalışma Reşit Rahmeti Arat tarafından yapılmıştır. Karşılaştırmalı metin, çeviri, notlar ve indeksi içeren bu çalışma 1951’de yayımlanmıştır

Taşkent’teki tercüme üzerine şu çalışma yapılmıştır: A. A. Semenov, “Sobraniye
vostoçnıh rukopisey, Taşkent 1957.

Doğu Türkistan’ın batısında kurulan bu devletin kökeni muhtemelen Karluklara dayanmaktaydı. Karahanlıların hangi Türk boyundan çıktığı konusu tarihçi- ler arasında tartışma konusu olmuştur. Bu konuyla ilgili olarak kaynaklarda çeşitli teoriler ileri sürülmüştür.

Bunların en önemlileri şunlardır: 1. Uygur teorisi, 2. Türkmen teorisi, 3. Yağma teorisi, 4. Karluk teorisi, 5. Karluk-Yağma teorisi, 6. Çigil teorisi, 7. T’u-chüe teorisi

Yusuf Kadir Han zamanında birlik sağlama girişimleri artmasına rağmen onun da bu çabaları fayda sağlamamış, oğulları 1047’de Karahanlı devletini paylaşmışlardır.

Buğra Han adaletli ve dürüst yönetiminin yanısıra bilim ve sanat adamlarını korumasıyla da ün salmıştır. Kutadgu Bilig ve Divanu Lugati’t-türk onun zamanında yazılmıştır.

K. Grønbech ile 1936 yılında Der türkische Sprachbau çalışmasıyla başlayan Türk dilinin tarihsel dönemlendirilmesi şu biçimde değerlendirilmiştir:

1. Eski Türkçe: Orhon, Uygur
2. Orta Türkçe: Karahanlı Türkçesi, Çağatayca, Osmanlıca Metinler
3. Yeni Türkçe: Güney Türkçesi (Osmanlı, Azeri, Türkmen), Batı Türkistan ağızları(Özbek, Hive), Doğu Türkçesi (Kaşgar, Kuça, Turfan), Kuzey Türkçesi (Koybal, Al- tay, Abakan), Kıpçak Türkçesi (Kırgız, Volga lehçeleri (K. Grønbech, (çev. M. Aka- lın), Türkçenin Yapısı, 1995: 11-15).