XI-XIII. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ - Deneme Sınavı - 27

Firdevsî’nin Şeh-nâme’sini, Fârâbî’nin ve İbn-i Sinâ’nın Arapça felsefe kitaplarını okuduğunu, efsanelere, aruza, belagat sanatına, İslâmî bilgilere, Türk atasözlerine, devlet örgütüne, felsefeye, matematiğe, astronomiye, düş yorumuna, hekimliğe ve toplumbilimine merak saldığını ve bunlar hakkında bilgi sahibi olduğunu eserinden anlamaktayız.

Yusuf Has Hâcib eserinde dört soyut kavramı kişileştirmiş ve bu kişilere de temsil et- tikleri kavramlara göre şu adları vermiştir:

Kün Togdı (hükümdar) “gün doğdu,doğan güneş”, adaleti temsil eder.
Ay Toldı (vezir) “ay doldu, dolunay”, baht, talih ve ikbali temsil eder.
Ögdülmiş (vezirin oğlu) “övülmüş”, akıl ve anlayışı temsil eder.
Odgurmış (vezirin kardeşi) “uyanık”, dünya işlerinin sonunu temsil eder.

DLT’nin temel sözvarlığını Kaşgarlı’nın kendisinin de mensubu olduğu dönemin ve ülkesinin yazı dili olan Karahanlı (Hakaniye) Türkçesi, yazarın kendi tabiriyle “Türkçe”nin oluşturmasının yanı sıra Hakaniye Türkçesinin yayılma alanına yakın Çigil, Yagma, Karluk, Yemek, Oğuz, Bulgar, Suvar, Argu, Kençek, Basmıl boylarının dilleri de oluşturmaktadı

On üç bölümden oluşan eserde kırk beyit ile yüz bir tane dörtlük bulunmaktadır, ese- rin tamamı 484 mısradır; eser, Kutadgu Bilig gibi aruzun mütekarip (fe‘ûlün fe‘ûlün fe‘ûlün fe‘ûl) vezniyle yazılmıştır.

Dîvânu Lugati’t-Türk hakkında ilk çalışma Kilisli Rıfat Bilge tarafından yapılmıştır  :Kitabü Divânı Lugat-it-Türk, cild-i evvel 1333 (1917), cild-i sâni 1333 (1917), cild-i sâlis 1335 (1919).

Karahanlı Türkçesi 11-13. yüzyıllar arasında görülmüştür. Merkezi Orta Asya'dır. Orta Asya Türk yazı dilinin ilk evresidir. Orhon ve Uygur Türkçesinin devamıdır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Karahanlı Türkçesi Karahanlıların Karluk boyundan çıkmıştır. Cevap A şıkkıdır.

A,B,C, şıkları Yeni Türkçe'ye; D şıkkı Eski Türkçe'ye aittir. Cevap E şıkkıdır.

Kutadgu Bilig'in yazarı Yusuf Has Hacip'tir. Yazımı 18 ayda bitmiştir. 4 soyut kavram kişileştirilmiştir. Didaktik yüklü bir eserdir. Cevap C şıkkıdır.

3 yazma nüshası vardır. Cevap a şıkkıdır

Eserin yazarı Kaşgarlı Mahmut'tur. Yusuf Has Hacip Kutadgu Bilig'in yazarıdır. 1077'de yazımı bitmiştir. Türkçe öğretmek üzere yazılmıştır. 1 yazma nüshası vardır. Doğru cevap A' dır.

Yazımına 1072'de başlanmış, 1077'de tamamlanmıştır. Cevap C şıkkıdır

13 bölümden oluşur  Cevap B şıkkıdır.

Diğerleri de çalışmıştır ama ilki sorulduğundan cevap A şıkkıdır.

Eski Türk yazı dilinden gelişen İslâmî Orta Asya Türk yazı dilinin ilk evresi Karahanlı Türkçesi’dir. 11. -13. yüzyıllar arasında gelişen bu yazı dilinin merkezi Doğu Türkistan’da Kaşgar’dı. Orhon ve Uygur Türkçesinin devamı olan bu dönem Türkçesi için Hakaniye Türkçesi terimi de kullanılmaktadır.

Muhakemetü'l Lugateyn Çağatay Türkçesiyle yazılmış bir eserdir.

Kutadgu Bilig Yusuf Has Hacib tarafından yazılmıştır.

Türkçenin bilinen ilk sözlüğü olan ve Kaşgarlı Mahmud bin Hüseyin bin Muhammed tarafından yazılan eser Dîvânu Lugati’t-Türk'tür.

Kaşgarlı Mahmud eserinde ifade ettiği şu sözle böyle bir sözlüğü yazmaktaki amacını dile getirmiştir: “Türk dili ile Arap dilinin atbaşı beraber yürüdükleri bilinsin diye Halil’in
Kitabü’l-ayn’ında yaptığı gibi, kullanılmakta olan kelimelerle bırakılmış bulunan kelimeleri bu kitapta birlikte yazmak, arasıra yüreğime doğar dururdu……”.

Yukarıda bahsi geçen Kaşgarlı Mahmut'un yazdığı eser Dîvânu Lugati’t-Türk'tür.

12. yüzyılda yazıldığı tahmin edilen Atebetü’l-hakâyık (Hakikatlerin Eşiği) manzum öğüt
kitabıdır.