XI-XIII. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ - Deneme Sınavı - 21

Metatez yer değiştirme anlamına geldiğinden sorunun doğru cevabı D şıkkıdır.

Düzenli olarak her sözcükte görülmeyen /k/ ~ /h/ nöbetleşmesinin metinlerdeki örnekleri değerlendirildiğinde aslında /k/’lı biçimlerin az, /h/’lı biçimlerin çoğunlukta olduğu görülmektedir. Dolayısıyla /k/ ~ /g/ değişimi bulunmamaktadır. Sorunun doğru cevabı C şıkkıdır.

+e: Aşağıdaki sözcük, yaklaşma-bulunma durumu eki olan +e’nin kalıplaşmasıyla türemiştir: keçe “gece” (DLT III, 219, KTer. 28/63b1=7:205) < keç “geç”. Bu durumda sorunun doğru cevabı A şıkkıdır.

Butık kelimesini, bir eylem kökü vermemektedir. Bu nedenle sorunun doğru cevabı C şıkkıdır.

r > Ø kurtul- ‘kurtulmak’ (DLT II 121, 234, KTer. 26/41b3=3:130) ~ kutul- (DLT II 121, KB 671, 1040, AH 3) olduğundan sorunun doğru cevabı D şıkkıdır.

Bugün Türkçede yaygın biçimde varlığını gördüğümüz düzlük-yuvarlaklık uyumu, Orhon ve Uygur Türkçesinde hem kimi sözcüklerde hem de kimi eklerde uyumsuzluk göstermektedir. Bu uyumsuzluk Karahanlı Türkçesinde de devam etmektedir. Düz ünlülerden sonra düz, yuvarlak ünlülerden sonra düz-geniş ya da dar-yuvarlak ünlülerin birbirini takip etmesi kuralına dayanan bu uyuma uymayan sözcükler ve ekler bulunmaktadır. B şıkkında uyuma aykırı sözcük bulunmadığından doğru cevap B şıkkıdır.

Türkçede ilk yazılı metinlerden itibaren önlük-artlık  ve Düzlük yuvarlaklık uyumu vardır. Karahanlılar türkçesinde önlük-artlık uyumu daima korunmuştur. Düzlük-Yuvarlaklık uyumuna uymayan sözcükler bulunmaktadır. +AĠU eki gibi birçok ek düzlük-yuvarlaklık uyumunu bozmaktadır.

Karahanlı Türkçesinde, çift dudak ünsüzlerinin (b, p, m, v) etkisiyle ünlü yuvarlaklaşmaları meydana gelmektedir.

Ulaç eki almış asıl eylemin üzerine iktidarlık çatısını kuran u- yardımcı eyleminin gelmesiyle iki eylem birleşerek olumluda -u-, olumsuzda ise, -uma-/-üme- biçimini oluşturur = yiyümedi ‘yiyemedi’ (yiy-ü u-madı) :

Benzeşme bir ünlü değişmesi olayıdır.

soġık ~ soġuk olmuştur ve buradaki değişmeye benzeşme adı verilmektedir.

Karahanlı Türkçesinde toplamda dokuz ünlü vardır,  bunlar: a, ı, o, u, e, ė, i, ö, ü

-ĠUz- eylemden eylem yapan ekler arasındadır : tirgüz-

+la/+le: Belirteç türünde adlar türetir

+lAġ: Genellikle yer adları türetir

+kıya/+kiye,+ kına: Küçültme adları türetir:

+ġıl/+gil: Bu ek, renk adları ve geometrik şekillerle ilgili adlar türetir

+gey: Niteleme sıfatları türetir:

+la-/+le- ekleri hem geçişsiz hem de geçişli eylem türetebilirler. Diğer ekler ise ya sadece geçişli ya da sadece geçişsiz eylem türetebilmektedirler.

Karahanlı Türkçesinde kapalı /ė/ sesiyle birlikte dokuz ünlü vardır: a, ı, o, u, e, ė, i, ö, ü.

Bugün Türkçede yaygın biçimde varlığını gördüğümüz düzlük-yuvarlaklık uyumu, Orhon ve Uygur Türkçesinde hem kimi sözcüklerde hem de kimi eklerde uyumsuzluk göstermektedir. Bu uyumsuzluk Karahanlı Türkçesinde de devam etmektedir. Düz ünlülerden sonra düz, yuvarlak ünlülerden sonra düz-geniş ya da dar yuvarlak ünlülerin birbirini takip etmesi kuralına dayanan bu uyuma uymayan sözcükler ve ekler bulunmaktadır.

“-GU” gelecek zaman eki ve sıfat fiil eki olarak Karahanlı Türkçesinde işlev görmektedir. Örnek: BarGU varılacak/gidilecek anlamındadır.

“-UR” fiilden fiil yapan ektir. Karahanlı Türkçesinde işlev görmektedir. Örnek: BışUr pişirmek anlamındadır.

“-U” ulaç ekidir. Karahanlı Türkçesinde işlev görmektedir. Örnek: Taşlatu :dışarıya yollayarak anlamındadır.