XI-XIII. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ - Deneme Sınavı - 16

Belirtme Durumu: munı (KB 107, 266,..), bular+ıġ (KB 2929, 4375,..), bular+nı (KB1429, 4337,...) biçiminde belirtilen takılarla gerçekleştirildiğinden bu takılardan herhangi birinin bulunmadığı elgin sözcüğünün yer aldığı B şıkkı sorunun doğru cevabıdır.

Yön gösterme ekleri arasında +ġArU eki de bulunmaktadır. +ġArU eki: yaġı+ġaru “düşmana doğru” (DLT II 83), yay+ġaru “bahara doğru”(DLT III, 278), Teŋri+gerü “Tanrıya doğru” (DLT III 251). Sorunun doğru cevabı C şıkkıdır.

+(X)mIz eki 1. çoğul kişi iyelik ekidir. Könülimiz 'gönlümüz' anlamına gelmektedir. Doğru cevap D'dir.

2. Tekil Kişi iyelik eki +(X)ŋ 'dir. Bu ekle oluşturulan tek kelime 'könülün'dür. Doğru cevap A'dır.

Tamlayan durum eki +(n)Xŋ'dir. Doğru cevap C'dir.

+ka/+ke eki yönelme durumu ekidir. Doğru cevap E'dir.

1. ve 2. kişi tekil ve çoğul iyelik eki almış sözcüklerden sonra ek, +a/+e ve +ka/+ke biçimindegörülür: közüm+e "gözüme". Doğru cevap B'dir.

"men" tekil kişi zamiridir.Doğru cevap C'dir.

+dın ve +dan ekleri ayrılma durumu ekleridir. Doğru cevap D'dir.

“güneş” anlamını da taşıyan zaman zarfı kün'dür.

İyelik ekleri tekil şahıslar için; 1. Tekil Kişi: +(X)m: ata+m, 2. Tekil Kişi: +(X)ŋ: ata+ŋ, 3. Tekil Kişi: +(s)I(n+): ata+sı şeklindedir. Doğru cevap C’dir.

Ayrılma durumu ilgi durumu ekiyle birlikte de kullanılmaktadır. İlgi durumu eki üzerine ayrılma durumu işlevinde kullanılan +da/+de’nin geldiği örneklerden bazıları şunlardır: meniŋde basa “benden sonra”, seniŋde adın “senden başka”, seniŋde oza “senden önce”, anıŋda öndin “ondan önce”. Doğru cevap E’dir.

Topluluk Sayıları, sayı isimlerine +egü(n) eki getirilerek yapılır: bir+egü “her birisi”, üç+egü “her üçü”, üç+egün “her üçü”. Doğru cevap C’dir.

Vasıta durumu eki +(X)n dir. Doğru cevap D’dir.

Karahanlı Türkçesiyle yazılmış eserlerde oldukça çok sayıda durum zarfı kullanılmıştır. Bu tür sözcükler hem sıfat hem de zarf olarak kullanılmaktadırlar. Farklı yapılarda olan bu zarflardan kimileri şöyledir: Akru/akrun “yavaş” Akrun aŋar sevingil “ona yavaş, sakin biçimde sevin”,  Amul “sakin, rahat, yavaş” Kelgil amul oynayalım “gel sakin sakin oynayalım”, Çın “doğru, gerçek” Çın aydıŋ “doğru söyledin”. Doğru cevap D’dir.

Karahanlı eserlerinde kullanılan bu zarfların sayısı çok değildir. Artuk “fazla, çok”, az “az”, üküş “çok”, köp “çok”, telim “çok”, bedük “büyük”, tükel “bütün, hep” gibi sözcükler miktar zarfı olarak kullanılır. Bunlardan bazılarının örnekleri şöyledir. Artuk: İlig buştı artuk kararttı meŋiz “hükümdar öfkelendi benzini çok kararttı”. Az: Üküş sözleme söz birer sözle az “Sözü çok söyleme birer birer az söyle”. Doğru cevap A’dır.

Karahanlı Türkçesinde sadece yalın durumla kullanılan sontakılar ara ve içre’dir. Doğru cevap E’dir.

Aynı görevli ya da birbiriyle ilgili sözcükleri, sözcük öbeklerini, özellikle tümceleri bağlamaya yarayan, bunlar arasında anlam ve biçim yönünden bağlantı kuran sözcüklere bağlaç denir. Bile “ile, birlikte”, takı “ve” apaŋ “eğer”, kalı “eğer”, azu “yoksa, veya” sözcükleri Karahanlı Türkçesinde bağlaç olarak kullanılmaktadır. Köp miktar zarfıdır. Doğru cevap E’dir.

Orhon Türkçesinden beri ençok kullanılan çokluk eki +lar/+ler’dir.

Karahanlı Türkçesinde iyelik ekleri, Orhon ve Uygur Türkçesindeki gibi ses uyumlarına uyar. İyelik ekleri şunlardır:

1. Tekil Kişi: +(X)m

2. Tekil Kişi: +(X)ŋ

3. Tekil Kişi: +(s)I(n+)

1. Çoğul Kişi: +(X)mIz

2. Çoğul Kişi: +(X)ŋIz

3. Çoğul Kişi: +(s)I(n+), +lArI(n+): 3. çoğul kişi iyelik eki olarak +(s)I da kullanılmaktadır.