Dijital Yayıncılık ve Dijital Yayıncılık Araçları

Sümerlilerin MÖ 3000’li yıllarda yazıyı icat etmesi ve yazının icadından sonra matbaanın icadı bilginin saklanması, yayılması ve bilgiye erişilmesi noktasında insanlık tarihinde önemli dönüm noktaları olmuştur. 1971 yılında Michael Hart isimli başarılı bir girişimcinin önemli basılı eserlerin elektronik sürümlerini herkesin kullanabilmesi için başlattığı Gutenberg Projesi ve ilk e-kitabın üretilmesi yayıncılığın gelişmesinde ve dijitalleşmesinde önemli gelişmelerdir. Bununla beraber 1969 yılında ARPANET, 1989 yılında World Wide Web’in ve 1993 yılında ilk internet tarayıcısının icadı ile insanların ağa erişiminin sağlanması ise bilginin kaderini değiştiren, dijital bilgi çağı gibi isimlerle adlandırılan bir devrin başlamasının en önemli nedenlerindendir.

Kitap formatlarını gösterdikleri etkileşimlere göre geleneksel basılı kitaplar, e-kitaplar ve etkileşimli e-kitaplar şeklinde sınıflandırmak mümkündür. Kitap türlerine yönelik etkileşim seviyesine göre yapılan bu üçlü sınıflamaya rağmen genel anlamda kitap türlerini basılı ve dijital kitaplar olarak ikiye ayırmak da mümkündür. Bu bağlamda basılı kitaplar geleneksel yayıncılığın kullanıldığı kâğıt üzerine baskı yapılmasıyla üretilen kitapları nitelemektedir. Dijital kitaplar ise çatı bir kavram olarak e-kitap ve etkileşimli e-kitap gibi türleri nitelemektedir.

Gerçeğin kısıtlı görüntüsü; basılı öğrenme malzemelerinin içeriğinin aktarımı kelimelere bağlı olup gerçek hayattaki olayların sözel ifade şekilleridir. Basılı materyallerde art arda gelen resim ve fotoğraf kullanımı dışında hareket oluşturmak mümkün değildir. Karşılıklı etkileşim ve dönütler; pasif ve sınırlı etkileşim düzeyine sahiptirler. Okuma yeteneğine bağlılık; okuma yeteneklerindeki eksiklik, en iyi basılı öğretim materyalinin bile başarılı olmamasına yol açmaktadır. Güncelleştirmelerin doğrudan yansıtılamaması: Bilginin çok hızlı değiştiği günümüzde güncel gelişmelerin basılı kitaplara yansıtılmasının zaman alması.

Taşınabilirdir. Dijital araçlar, bellekler veya bulut teknolojisi ile her yere taşınabilir; istenilen yerde ve zamanda kullanılabilir. Çoklu ortam desteği vardır: İçerik imaj, video, ses ve üç boyutlu (3D) nesnelerle zenginleştirilebilir. Daha zengin içerik ise öğrenmeyi kolaylaştırmaya yardımcı olur. Böylece farklı öğrenen ve okuyucu tiplerine hitap edilebilir. Ekonomiktir: Üretimi, dağıtımı ve satın alması geleneksel kitaplara göre daha ekonomiktir. Yüksek depolama kapasitesine sahiptir: Binlerce sayfalık yazılı, görüntülü ve sesli içeriği bünyesinde barındırabilir. Aynı şekilde binlerce dijital kitap basit bir depolama aracında veya e-kitap okuyucuda depolanabilir. Araştırılabilirlik özelliği vardır: Kitabın içindeki bilgiye veya kitabın belirli bir sayfasına çok çabuk ulaşılabilir ya da kitaptaki belirli bir bilgiyi arayabilirsiniz. Yazdırılabilirdir/dönüştürülebilirdir: Herhangi bir yazıcı aracılığıyla yazdırılabilir, çok kısa sürede geleneksel kitap gibi kullanılabilir. Kalıcıdır: Fiziksel tahribata karşı koyabilir. Paylaşımı kolaydır: Dijital hak yönetimine (DRM) tabi olmayan içerikleri paylaşması çok kolaydır. Güncellenebilirdir: İçerik güncellenebilir, düzeltmeler yapılabilir ve bu değişiklikler çok kısa sürede uygulanabilir. Tekrar kullanılabilirlik: Orijinal yapısına zarar vermeden aktif şekilde kullanılabilir, üzerine notlar alınabilir, alıntı yapılabilir ve istenilen kısımlar vurgulanabilir. Yapılan tüm değişiklikler kaldırılabilir veya üzerinde yeniden değişiklik yapılabilir. Okumaya teşvik eder: Dijital yerliler (digital natives) için uygun bir teknolojidir. İnsanlar ekranların karşısında basılı kitapların karşısında durduklarından daha fazla vakit geçirirler. Özel gereksinimi olan bireyler için erişebilirdir: Dezavantajlı grupların erişimi ve kullanması kolaydır. Evrensel tasarım ilkelerine uygun olarak üretilen bir içerik sesli komut sistemiyle kullanılabilir (voice command), sesli okunabilir (voice over), fontları büyütülüp küçültülebilir.

Dijital hak yönetimi dijital ortamlarda ilgili eserlerin korunması gerekliliğiyle ilgili boşluğu doldurmak amacıyla doğmuş, dijital eserlerin fikri mülkiyetinin korunması için geliştirilmiş teknik bir yapıdır ve dijital kitapların yayınlanması, çoğaltılması ve dağıtılması gibi süreçlerle ilişkilidir. DHY’nin amacı izinsiz kullanma ve çoğaltmalara karşı etkileşimli e-kitabı korumaktır.

Web yayıncılığı kısaca içeriğin internet ortamında yayınlanması sürecidir. Bu süreç bir web sitesinin tasarımlanması, tasarımlanan web sitesinin çevrim içi ortama yüklenmesi, gerekli güncellemelerin yapılması ve hazırlanan içeriklerin çevrim içi ortamlarda yayınlanması adımlarını içerir. Yayınlanan içerikler, Web sayfası, e-kitaplar ve bloglar (web günlükleri) şeklinde olabilir. Dikkat edileceği üzere Web yayıncılığı farklı Web 2.0 araç ve hizmetlerinin kullanılabildiği kapsamlı bir süreçtir. Bununla beraber ilgili alanyazında birçok kaynak sosyal ağlar üzerinden yapılan paylaşımların web yayıncılığı kapsamına alınamayacağını ifade etmektedir.

Web yayıncılığı içerikleri metin, video, ses, dijital görseller ve diğer medya formatlarından oluşabilir. Bu özellikleriyle dijital kitaplara benzemektedir. Dijital kitaplardan farklı olarak ise yayınlanan içerik çevrim içi ortamlardan anında erişilebilir durumdadır ve okuyucularla etkileşime daha fazla olanak sağlamaktadır. Ayrıca basılı kitaplardaki gibi fiziksel materyallere ihtiyaç duyulmaması veya dijital kitaplardaki gibi bir uygulama veya okuma aracına ihtiyaç olmamasından dolayı maliyeti neredeyse sıfırdır.

Blog kelimesi İngilizce “web log” ifadesinin, başka bir deyişle “ağ günlüğü” ifadesinin kısaltmasıdır. Blogger olarak da tanımlanan blog yazarı kişilerin bu içerikleri yayınlamak için blog sayfalarını günlük veya günce şeklinde kullanmalarıyla okuyuculara ulaşmaktadır.

Blogların neredeyse sınırsız bir okuyucu kitlesi vardır. Bloglar, yazar ve okuyucu arasında etkileşim ve iletişime olanak tanır. Bloglar üzerinde yayınlanan içerikler istenildiğinde güncellenebilir ve okuyucular güncellenen içeriğe anında ulaşabilir. Bloglara erişebilmek için çevrim içi ortamlara erişimin olması yeterlidir. Bloglar, yazar ve okuyucular arasında yer alan aracıları ortadan kaldırdığı için bilgi ve düşüncenin özgürleştirilmesine olanak sağlar. Mevcut hizmetler aracılığıyla bloglarda içerik yayınlamak çok kolaydır ve bunun için basit düzeyde teknik bilgi yeterlidir. Bloglar aracılığıyla içerik yayınlamanın maliyeti neredeyse sıfırdır.

Dijital kitap üretiminde hangi biçimin ve hangi yazılımın kullanılacağı, üretimi yapacak kişi ya da kurumun amaç ve imkânlarına bağlıdır. Bu amaç ve imkânlar ölçüsünde hem biçimlerin hem de yazılımların karşılaştırılması büyük kolaylık sağlayacaktır.

Adobe Indesign yazılımı, ücretli bir yazılım olarak sunulmaktadır. Diğer Adobe yazılımları ile uyumlu çalışması görsel tasarım ile ses ve video dosyalarını kullanmayı kolaylaştırmaktadır. Adobe Indesign ile temel olarak folio biçiminde çıktı alınabileceği gibi, PDF ve EPUB biçiminde çıktı almak da mümkündür. Indesign yazılımı ile basit bir sayfa tasarımı, broşür hazırlama, kitap veya dergi tasarımı yapmanın yanı sıra, dijital yayıncılığa yönelik olarak etkileşimli içerikler hazırlamak da mümkündür. Adobe Indesign yazılımı sadece tasarım ve üretim değil, aynı zamanda yayınlama konusunu da kapsayan çözümler sunmaktadır.

Aquafadas yazılımı kullanıcılarına iyi okuma deneyimini sunabilmek için sezgisel bir yayın üretme sistemi sunmaktadır. 40’dan fazla zenginleştirme aracı ile geniş bir içerik üretim aracı sunmaktadır. Aquafadas ile temelden en üst seviyeye kadar (resim galerisi, video, ses, animasyon, 360° görüntüleme, oyunlar ve çok daha fazlası ile) etkileşimli kitap ve dergi üretimi gerçekleştirilebilir. Üretim için InDesign kullanabileceği gibi, herhangi bir şekilde PDF formatına dönüştürülmüş olan yayınları da PDF’den otomatik olarak dönüştürerek yayınlama imkânı sunmaktadır. Yayınları iOS ve Android uygulamalar içinden sunma imkânı verir. Ayrıca, ePUB3 formatında veya HTML5/Flash formatlarında yayınlama imkânıda sunmaktadır. İstatistiki verileri Google Analytics, Xiti, Flurry hesaplarında toplanmakta ve bu veriler ile istenilen seviyede özel raporlar üretilebilmektedir. EPUB3 formatında e-kitaplar üretmek için Aquafadas’ın Indesign zenginleştirme aracı ya da Aquafadas Cloud Authoring yazılımı kullanılmaktadır. ePUB3 yayınları e-kitap okuyucular, akıllı telefonlar, tabletler ve web üzerinden kullanıcılara kolaylıkla sunulmaktadır. Kullanıcılarına Kiosk App, eBook Reader ve Web Reader olmak üzere farklı lisans fiyat paketleri sunmaktadırlar.

Bu konuda E-kitap dönüşümü ve E-kitap üretimi olmak üzere iki yol bulunmaktadır. E-kitap Dönüşümü: Yayıncılar için basılı eserlerinin e-kitap formatlarına dönüştürülmesidir. E-kitap Üretimi: Yayıncılar eserlerini çoklu ortam materyalleri ile zenginleştirerek ya da tamamen etkileşimli olarak üretir. Bunun için ek yazılımlara ihtiyaç duyarlar.

Kindle Direct Publishing, iBooks Store, http://www.blurb.com, http://www.ekitapyayincilik.com, http://en.yumpu.com, https://pressbooks.com, http://www.lulu.com, https://www.publitory.com

Yayıncılar için “Kendi kitabını kendin yap” sloganı ile hizmet vermektedir. Özellikle “öz yayın” yani kişinin kendi kendine kitabını yayınlanması ile ilgili araçlar sunmaktadır. Kitabını yeni yazmaya başlayanlar için araçları vardır. Kitabını Kelime İşlemci bir ofis yazılımı ile yazanlar için dönüştürme imkanı sunmakta ve isteyen yazılımcının EPUB fomatında düzenleme yapmasına imkân tanımaktadır. EPUB ve PDF formatında hazır kitapları hemen yayınlama imkânı ve hiç teknik süreçle uğraşmak istemeyen yazarlar için kendi ekipleriyle ücretli çözümler sunmaktadır. Komisyon vererek kitap satışı için marketi bulunmaktadır.

(.pdf ) - PDF (Portable Document Format)- Adobe (.djvu) - DjVu - AT&T Lab. (.epub) - EPUB ( Electronic Publication) - International Digital Publishing Forum (IDPF) (.prc, .mobi) - Mobipocket (.azw) - Kindle - Amazon iBook- Apple Microsoft LIT – Microsoft (.txt) – Platin text (.html) – HTML

Ekran Işığı: E-mürekkep teknolojisi sayesinde saatlerce gözler yorulmadan okuma yapılabilir. Ekran parlaklığı ile gün ışığı altında okuma yapılabilir. Metin Boyutu: Sekiz farklı metin boyutu ile rahat okuma sağlamaktadır. Sözlük: Kelime üzerine gelerek kelimelerin anlamını ya da eş anlamını görme imkânı sağlamaktadır. Çeviri: Seçili metinler farklı dillere çevrilebilir. Kitap Ayracı: Kaldığınız yerden okumaya devam edilebilir. Dipnot: Dipnot metinler çevrim içi görülebilir. Paylaşım: Kitapla ilgili alınan notlar e-posta olarak paylaşılabilir.

Dijital kütüphaneler geleneksel kütüphanelerden farklı olarak kütüphanecilik hizmetlerini internet ve ağ teknolojilerini kullanarak okuyuculara ulaştırmaktadır. Zaman ve mekân bağlamında birçok sınırlılığı ortadan kaldırdığı için günümüzde geleneksel kütüphanelerin birçoğu dijital kütüphaneleri de kullanmaktadır.

Dünya Dijital Kütüphanesi Projesi, Project Gutenberg (PG) (Gutenberg Dijital Kütüphanesi), Dijital Millî Kütüphane, Anadolu Üniversitesi E-Kütüphane Hizmeti. 

Anadolu Üniversitesi Kütüphanesi tarafından sağlanan elektronik kaynaklar, yayıncılar ile yapılan lisans anlaşmaları ve 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereğince kullanılmalıdır. Elektronik kaynakların ticari amaçlarla kullanılması, otomatik dosya indirme programları ile sistematik toplu indirme yapılması, Anadolu Üniversitesi mensubu olmayan kişilerle veri tabanı içeriklerinin ya da uzaktan erişim şifrelerinin paylaşılması telif haklarına aykırıdır.