WEB OKURYAZARLIĞI

Telif hakkı pek çok eser türünün korunması
için uygundur. Bu eserler:
• TV şovları, filmler ve çevrimiçi videolar
gibi görsel-işitsel eserler,
• Dersler, makaleler, kitaplar ve müzik besteleri gibi yazılı eserler,
• Resim, poster ve reklam gibi görsel eserler,
• Video oyunları ve bilgisayar yazılımları,
• Teknik ve bilimsel amaçlı fotoğraf, harita,
plan, kroki, resim, maket, mimari tasarım,
şehircilik tasarımı, sahne tasarımları barındıran eserler,
• Sözlü ve yazılı şekilde ifade edilen eserler,
• Fotoğraf ve slayt çalışmaları,
• Grafik çalışmaları,
• Karakter ve tipleme çalışmaları,
• Tiyatro oyunu ve müzikal gibi drama eserlerinden oluşmaktadır.

Bazı istisnai durumlarda eserin kullanılması
için izin gerekmeyebilir. Bu durumlar ise şu şekilde
sıralanabilir:
• Güvenlik ve adli gerekçelerle kamu yararı
için kullanım
• Mahkeme ve mevzuat kararları ile kullanım
• Nutuklarda kullanım
• Herkese açık eğitim ve öğretim gerekçeleriyle kullanım
• Hayır amaçlı düzenlenen gösterilerde kullanım
• Eğitim ve öğretim gerekçesiyle yapılan seçme ve toplama işlemlerinde kullanım
• Bazı bölümlerinin belirgin hâlde kaynak
gösterilmesi yoluyla kullanım
• 24 saat sonrasında kullanma sınırlamasına
uyacak şekilde günlük haberlerde kullanım
• Basın özetlerinde kullanım
• Röportaj olarak yayımlama amaçlı kullanım
• Kâr amacı taşımadan ve eser sahibinin menfaatlerine uygun hâlde şahsi kullanım
• Yasada belirtilen sınırlamalar dâhilinde güzel sanat eserlerini herkese açık yerlerde teşhir amaçlı kullanım
• Tanıtım amaçlı kısa tespitler hâlinde kullanım

İnternet, insanlar için paylaşımı ve çalışmaların ortaklaşa kullanımını kolaylaştırır. Fakat
bazen yasalar bunu zorlaştırır. Çektirilen bir fotoğraf, gerçekleştirilen bir şarkı kaydı, yayımlanan
makale ya da çalışmanın orjinal hâli web üzerinde
yayımlandığı zaman çalışma telif hukuku açısından “tüm hakları saklıdır” statüsünde kabul edilir. Pek çok örnekte, bu durum, diğer insanların
çalışmaları izin almaksızın kullanamayacağı ya da
yeniden düzenleyemeyeceği anlamına gelir. Peki
ya eser sahibi eserini başkalarının yeniden kullanmasını istiyorsa durum nedir? Eğer eseri oluşturan
kişi paylaşma, kullanma ve hatta yeniden düzenleme hakkını başkalarına vermek istiyorsa eseri
Yaratıcı Beraberlikler (CC - Creative Commons)
lisansı ile işaretlemelidir.
Yaratıcı Beraberlikler (CC - Creative
Commons) lisansı eser sahibine hangi
hakları elinde tutmasını istediğine karar
verme olanağı sağlar.

CC lisansı eser sahibine hangi hakları elinde tutmasını istediğine karar verme imkânı sağlar; ayrıca eseri
kullanacak olanlara, bunu, eser sahibinin iznini önceden almaksızın ne şekilde kullanabileceklerini bildirmeyi sağlar. Yaratıcı beraberlikler lisansı açık lisans türlerinden sadece biri olup, açık kaynak girişimi tarafından onaylanan seksene yakın lisans bulunmaktadır. En yaygın kullanılan açık lisans türleri şu şekildedir:
• Yaratıcı Beraberlikler (CC) Lisansı
• Genel Kamu Lisansı (GPL) Lisansı
• MIT Lisansı
• Apache Lisansı

Bilişim ortamındaki suçlar şu şekilde gruplandırılabilir:
1. Bilgisayar sistem veya ağlarına hakkı olmadan girmek
2. Hak sahibinin rızası olmadan bilgisayar veri
ve programlarına zarar vermek, bilgisayar
veri ve programlarını silmek, bozmak, tahrip etmek ve elde etmek
198
Web Etiği
3. Bilgisayarların işlemesini veya telekomünikasyon sistemini engellemek amacıyla bilgisayar
veri ve sistemlerini tahrip etmek, veri yüklemek, değiştirmek, silmek veya elde etmek
4. Hukuk dışı olarak iletişime müdahale etmek
5. Menfaat temin etmek için ticari sırları izin
almadan veya hukuken bir hak olmaksızın
ifşa etmek veya kullanmaktır.
Diğer yandan bilişim sistemi ile işlenen suçlar
da dörde ayrılmaktadır:
• Bilgisayarla işlenen ekonomik suçlar
• Bilgisayarla işlenen sahtecilik suçları
• Bilgisayarla işlenen ahlaki suçlar
• Bilgisayarla işlenen şahsi haklara tecavüz
suçları

Taciz ve Sabotaj: Kişilerin posta kutularına saldırgan, ürkütücü veya müstehcen içerikli mesajların gönderilmesi durumunda taciz eylemi ile karşı
karşıya kalınmaktadır. E-posta mesajlarına virüs
veya Truva Atı gibi programlar ekleyerek karşı tarafın bilgisayarına zarar verme eylemleri de sabotaj
suçunu oluşturmaktadır. Taciz eylemleri doğrudan
olabileceği gibi dolaylı da olabilir.
Manüpilasyon: Sanal ortamı kullanarak yalan,
yanıltıcı ve abartılı haberler yapmak ve yaymak
yoluyla borsada hisse fiyatlarının artmasını ya da
düşmesini sağlamak, bir bankanın itibarını zedeleyici site yapmak ya da e-posta mesajı göndermek
bu suça örnek olarak verilebilir.
Dolandırıcılık: Bilişim sistemleri kullanılarak kişiler; kendileri veya başkaları lehine hukuka
aykırı yararlar sağlayabilirler. Bu; bilişim sistemlerinde yer alan programların veya verilerin değiştirilmesi, sahte veya değiştirilmiş veriler girilmesi,
mevcut verilerde oynamalar yapılması, hileli birtakım hareketlerle bilişim sistemlerinin işleyişinin
değiştirilmesi suretiyle mümkün olabilir. İnternet
kullanıcılarını tehdit eden ciddi dolandırıcılık
yöntemlerinden biri de, ticari web sitelerinin sahtelerinin oluşturulmasıdır. Bunu amaçlayan kişi,
herhangi bir elektronik ticaret sitesinin görünüm
itibarıyla tamamen aynısını hazırlamakta ve bu
sahte web sitesini gerçeğine çok benzeyen yanlışlıkla tuşlanabilecek bir web adresi satın alarak yayına
sokmaktadır.
Sahtekârlık: Sanal ortamda mevcut olan verilerin değiştirilmesi hem de sahtelerinin hazırlanması
şeklinde gerçekleşebilir. Bilişim sistemlerinde, delil
niteliği taşıyan birtakım bilgisayar çıktısı, belge,
veri ve programlarda yapılan sahtecilik eylemleri
ceza kanunlarında bilişim sistemleri aracılığıyla işlenen sahtekârlık suçu olarak değerlendirilmektedir. Siber sahtekârlık, bilişim alanında para veya bir
değeri elde etmek için bilgilerin değiştirilmesi veya
bilerek yanlış bilgi kullanılmasıdır.
Siber Terör: Elektronik araçların bilgisayar
programlarının ya da diğer elektronik iletişim biçimlerinin kullanılması aracılığı ile ulusal denge ve
çıkarların tahrip edilmesini amaçlayan kişisel veya
politik olarak motive olmuş amaçlı eylem ve etkinlikler, enformasyona, bilgisayar programlarına
ve doğrudan savaşın içinde olmayan hedeflerin verilerine karşı önceden planlanmış, politik nedenlerden kaynaklanan bir saldırı, belirli bir politik ve sosyal amaca ulaşabilmek için bilgisayar veya
bilgisayar sistemlerinin bireylere ve mallara karşı
bir hükümeti veya toplumu yıldırma, baskı altında tutma amacıyla kullanılması, siber terör olarak
tanımlanmaktadır.
Uçuş denetim sistemlerinden, şehir içi trafik
sistemine, borsadan, askerî ve emniyet güvenlik sistemlerine, eğitim kurumlarından, ulusal yargı ağı
projesi (UYAP), MERNİS,TAKSİS, PRO2000, EDevlet Kapısı Projesi gibi hayatın her alanını kapsayan çok büyük alanlara varıncaya kadar her yerde bilgisayarlar kullanılmaktadır. Bu tür bilgisayar
ağları, insanlara günlük hayatlarını kolaylaştırmak
için İnternet’e de bağlanmıştır. Bu iletişim kolaylığı
kuşkusuz ki, başta terörist eylemciler olmak üzere
pek çok kötü niyetli girişimcilerin de ilgisini çekmekte; onlara da “kolaylıklar” sağlamaktadır. Şehir
içi trafik bilgisayarına ulaşan bir terörist trafiği alt
üst edebilir. Eğer bir terörist borsanın bilgisayarına
ulaşırsa neler yapabileceği açıktır.

nternet’in ilk oluşumundan itibaren standartların tutulduğu döküman arşivi RFC (Request For
Comments) dökümanlarının RFC 1855 başlıklı
belgesinde tavsiye edilen temel davranış kuralları
özetlenmiştir. Bu kurallar üç başlık altında toplanmıştır. Bunlar sohbet ve e-posta iletişimini barındıran birebir iletişim, e-posta listeleri ve haberleşme
gruplarını kapsayan çoklu iletişim, www yani web
sistemini barındıran bilgi sistemleridir.
Bazı davranış biçimleri ve kurallar şu şekildedir:
• Eğer kişiye gelmiş bir mesaj bir başka kişiye
ya da bir gruba yönlendiriliyorsa (“forward”
ediliyorsa) orijinal mesajın metni değiştirilmemelidir. Eğer mesaj kişisel nitelikte ise ve
kişi mesajı bir başka kişiye ya da bir gruba
yönlendirecekse öncelikle sahibinden izin
alınmalıdır. Bir mesajı kısaltabilir ve sadece
ilgili kısımlarını aktarabilir ancak bunu yaparken gerekli özen gösterilmelidir.
• E-posta ile asla zincirleme mektuplar gönderilmemelidir. Zincirleme mektuplar
İnternet’te yasaktır.
• Bir şey gönderirken muhafazakâr, alırken
liberal olunmalıdır. Kişi provoke edilse bile
“sert” mesajlar göndermemelidir.
• Gönderilecek mesajın alıcısının kültürünün, dilinin, eğlence anlayışının sizinkinden farklı olabileceği akılda tutulmalıdır.
Özellikle alaycılık konusunda dikkatli
olunmalıdır.
• Büyük ve küçük harfler birlikte kullanılmalıdır. SADECE BÜYÜK HARF KULLANIMI SANKİ BAĞIRILIYORMUŞ GİBİ
ANLAŞILABİLİR.
• Bir mesaja duygusal yanıt vermeden önce
aradan bir gece geçmesi beklenmelidir.

•Gönderilecek mesajın konu başlığında içeriği ile ilgili bir ifade yer almalıdır.
• Bir e-posta listesine ya da haberleşme grubuna herhangi bir mesaj göndermeden
önce o listedeki mesajlar bir iki ay süreyle
takip edilmelidir. Böylece o grubun kültürüne aşina olunur.
• Yazılanların geniş bir kitle tarafından görüleceği dikkate alınmalıdır. Bu kişiler arasında şu anki ya da gelecekteki iş arkadaşları da
yer alabilir. Ne yazıldığına dikkat edilmelidir. E-posta listeleri ve haberleşme listelerinin çoğunlukla arşivlendiği ve yazılanların
uzun süre diğer kişilerin erişebileceği hâlde
tutulabildiği unutulmamalıdır.
• Kişilerin kendi adlarına konuştukları ve
kullandığı sözlerin kurumlarının görüşü olmadığı farz edilmelidir.
• Bir mesaja yanıt verirken dikkatli olunmalıdır. Çoğunlukla yanıtlar asıl mesajın geldiği
adrese gider ve çoğu zaman bu bir listenin
veya grubun adresi olabilir. Kazara kişisel
bir mesaj büyük bir topluluğa gönderilebilir. En iyi yöntem “yanıtla(reply)” düğmesini tıklamak yerine alıcının adresini elle
yazmaktır.
• Eğer kişisel bir mesaj kazara bir liste veya
gruba gönderilirse hemen ilgili kişi ve gruba
birer özür mesajı gönderilmelidir.
• Eğer bir kişi ile anlaşmazlığa düşülürse, yazışmalar liste ya da grup üzerinden değil,
doğrudan eposta göndererek yapılmalıdır.
Eğer üzerinde konuşulan konu tüm grubu
ilgilendiriyorsa sonradan gruba bir özet metin yollanabilir.
• Genellikle bir mesajı gönderdikten sonra
onu geri almak mümkün değildir. Sistem
yöneticisi bile gönderilen bir mesajı geri
almayı sağlayamayabilir. O nedenle bir mesajı göndermeden önce gerçekten de göndermek istenildiğinden emin olunmalıdır.
• Eğer kişi kendisini bir tartışma içinde bulursa tartışmanın içeriğinin tartışan kişilere
değil tartışmanın konusuna odaklanmasını
sağlamalıdır.

Türkiye’de web etiği konusunda güçlü bir bilinç
yaratılmak istense de henüz bu yönde oluşturulan
çabaların istenenden az olduğu görülmektedir. Bu
çabalardan birini gerçekleştiren Türkiye Bilişim
Vakfı’nın iletişim kuralları metni şu şekildedir:
• Toplum karşısında kişinin kendisine yakıştırdığı tavrı İnternet’in sanal ortamında da
sürdürmesi gerekmektedir, kimliğini saklayabileceğini umarak gerçek yaşamda benimsenmeyen davranışlar sergilenmemelidir.
• Başkalarına karşı saygılı olunmalıdır, bunun kendilerine olan saygının ve başkalarının göstereceği saygının ön koşulu olduğu
unutulmamalıdır.
• Düşünceleri dile getirirken olumlu yaklaşmanın ve nazik bir ifade kullanmanın sağ
duyunun gereği olduğu hatırlanmalıdır.
• Tartışmaların özelleşmesine ve kişiselleşmesine yol açacak davranışlardan kaçınılmalıdır.
• İnsanları duygusal yönden zedeleyici ve rahatsız edici iletilerin yayılmasına olanak verilmemelidir.
• İstenmeden yapılan yanlışlar hoşgörü ile
karşılanmalı, anlayışla yardımcı olmaya çalışılmalıdır.
• Kişilerin istemleri dışında iletiler alarak rahatsız olmaları olabildiğince önlenmelidir.
• Gelen bir ileti, başkasına aktarmak istendiğinde, bu iletiyi gönderenin bunu isteyip
istemediğinden emin olunmalıdır.

•Açık kimlik geçerli bir gerekçe olmadıkça
gizlenmemelidir, her iletide açık kimlik net
olarak belli olduğundan emin olunmalıdır.
• Kimliğin önem taşımadığı durumlarda görüş ve düşünceler anonim olarak açıklamak
uygun ise bunu kötüye kullanmadan özenli
yapıldığına emin olunmalıdır.
• Konu kısmı yeterince açık olan, dili anlaşılır, özlü kısa iletiler ile iletişim kurmaya ve
etkileşmeye özen gösterilmelidir.
• Her zaman yanıtlanan iletinin konu başlığı
korunarak yanıt verilmelidir.
• Ne demek istiyorsa ona karşılık olan yanlış
anlaşılmalara yol açmayacak düz ve yalın deyişlerle düşünceler aktarılmaya çalışılmalıdır.
• İletilerin yalnızca eleştirici olmasından kaçınarak her zaman yapıcı ve ufuk açıcı olmasına çalışılmalıdır.
• İletiler yanıtlamadan önce bir kere daha
özenle okunmalıdır, verilen yanıt da göndermeden önce aynı özenle bir kere daha
gözden geçirilmelidir.
• Özellikle tartışma listelerinde daha önce
değinilmiş konulara ek bir katkıya yol
açmayacaksa üstelenmemelidir, ortaya
çıkmış bir sonucu görmemezliğe gelerek
kendi düşüncenizi kabul ettirmede ısrarcı
olunmamalıdır.
• Mümkün olduğunca uzun alıntılar yapmaktan ve ek göndermekten kaçınılmalıdır, gönderilen eklerin çok yer kaplamamasına, virus gibi alıcısının bilgisayar
ortamını bozucu içerik taşımamasına özen
gösterilmelidir.
• Virüslü iletiler ile karşılaşıldığında en kısa
zamanda kaynağını ve gecikmeden etkileneceği umulan kişileri uyarmalıdır.
• Başkalarının kişilik haklarına ve özel yaşamına saygılı olarak kişilerle ilgili karalayıcı
yorumlarda bulunulmamalıdır.
• İnternet ortamının sağladığı olanakların
yasa dışı biçimde insanlara zarar verme, başkalarının işlerini engelleme, gizli ve kişisel
bilgilerini ele geçirip yararlanma, her türlü
sahtekarlık, yolsuzluk, dolandırıcılık ya da
hırsızlık gibi kötü amaçlı kullanımına yol
açılmamalı ve buna göz yumulmamalıdır.
• Uygunsuz davranışlar sergilemekte ısrarlı
olanlar ölçülü bir tepki içinde uyarmaya çalışılmalıdır.
• İnternet üzerinde denetim ve düzenleme
yetkisi olanların konumlarını kötüye kullanmalarına karşı duyarlı olunmalı ancak
gerektiğinde de işlerini kolaylaştırıcı her
türlü destek verilmelidir.

Sosyal Medyada Etik
Özel yaşamım gizliliği başta olmak üzere, telif
hakları, kullanıcının çok fazla reklamsal içeriğe
maruz kalması, genel ahlaka aykırı paylaşımlar vb.
gibi daha pek çok etik sorunlar sosyal medya için
tartışılmaktadır.
• Özel yaşamın gizliliği: Bireyin insan olmasından kaynaklı “insan onuru” nun temelinde yatan özel yaşamın gizliliği hakkı sosyal
medyada çeşitli şekillerde ihlal edilmektedir.
Bu ihlaller: Görsel işitsel malzeme paylaşımı,
etiketleme özelliğinin kullanımı veya paylaşımların izinsiz aktarılması vb.
• Üretilen içeriklerin olgunlaşmadan ve doğruluğunun teyit edilmeden yayılması: Geleneksel medya için geçerli olan “haberin/olayın
doğruluğunu teyit etmek” sosyal medya için
de geçerliliğini korumaktadır. Kullanıcılar,
duyduğu bir haberi doğruluğunu kontrol
etmeden, araştırmadan paylaşmaktadır.

Böylelikle de bilgi kirliliği ortaya çıkmakta
ve etik sorunlarla karşılaşılmaktadır.
• Kişisel verilerin güvenliğinin sağlanamaması: Teknolojinin getirdiği dezavantajlardan
biri, verilerin güvenli şekilde saklanamaması ve bir şekilde başkasının eline geçebilme
olasılığıdır. Kişisel verilere yönelik tehdit
kaynakları devlet temelli, çeşitli grupların
girişimleri temelinde veya özel şirketlerin
çıkarları temelli ortaya çıkabilir.
• Veri madenciliği: Sosyal medya ortamlarında kullanıcıların verilerinin işlenmesi ve ortamda bırakılan dijital izler üzerinden yapılan veri eşleştirmesi ile kullanıcılara yönelik
profil bilgileri çıkartılmaktadır.
• Dijital gözetim olgusu: Dijital gözetim olgusu, veri madenciliği özelliğiyle birlikte ele
alınmalıdır. Sosyal medyada veri madenciliği gibi, İnternet sitelerinde gezilen web
sayfaları nasıl ki kayıtlı tutuluyorsa dijital
gözetimde de aynı şey söz konusudur. Sosyal medyada yapılan her şey dijital olarak
gözetlenmektedir.
• Yoğun reklam içeriği: Sosyal medyada reklamlar, geleneksel medyaya oranla çok daha
rahat ve kuralsızca yayınlanabilmektedir.
Kullanıcı sürekli reklamsal içeriğe maruz
bırakılmaktadır ve istediği bilgiye ulaşabilmek veya istediği sayfaya gelebilmek için o
reklamı izlemek durumundadır.
• Anonimlik olgusu: Anonimlik olgusuna,
sahte kimlikli kullanıcı da denebilir. Kullanıcıların sahte kimlik oluşturarak sosyal
medyada hesap açması, serbestçe fikir alışverişinde bulunması, tartışmalara girmesi,
çeşitli hareket veya örgütlere destek vermesi
mümkündür. Sahte kimlikli kullanıcıların
diğer kullanıcıların kişilik vb. haklarını ihlal etmesi de etik kuralın çiğnenmesi olarak
karşımıza çıkmaktadır.
• Trol olgusunun görülmesi: Trol, İnternet’te
insanların keyfini kaçırmak ya da münakaşa başlatmak için tohum ekmeye çalışan;
forumlar, bloglar, sohbet odaları gibi çevrimiçi topluluklarda kasten alevlendirici,
konu ile ilgisi olmayan mesajlar göndererek
okuyucuları provoke edip duygusal cevaplar verdirtme ya da bir başlığın konusunu
dağıtma niyetinde olan kişilerdir.

İnsan zekâsının ve zihinsel yaratıcılığın ortaya çıkarmış olduğu entellektüel birikimin, müzikten edebiyata, endüstriyel tasarımdan bilimsel buluşlara kadar uzanan geniş bir yelpaze içinde yer alan düşünce ve ürünleri içeren kavramlar "fikri mülkiyet" çatısı altında değerlendirilirler.

Telif hakkı pek çok eser türünün korunması için uygundur. Bu eserler:
• TV şovları, filmler ve çevrimiçi videolar gibi görsel-işitsel eserler,
• Dersler, makaleler, kitaplar ve müzik besteleri gibi yazılı eserler,
• Resim, poster ve reklam gibi görsel eserler,
• Video oyunları ve bilgisayar yazılımları,
• Teknik ve bilimsel amaçlı fotoğraf, harita, plan, kroki, resim, maket, mimari tasarım, şehircilik tasarımı, sahne tasarımları barındıran eserler,
• Sözlü ve yazılı şekilde ifade edilen eserler,
• Fotoğraf ve slayt çalışmaları,
• Grafik çalışmaları,
• Karakter ve tipleme çalışmaları,
• Tiyatro oyunu ve müzikal gibi drama eserlerinden oluşmaktadır.

Soruda sunulan ifadelerin tamamı, telif hakları bağlamında doğru kabul edilebilir.

Sahip olunan bir kitabın dijital kopyasını bir başkasıyla paylaşmak, eserin hak sahibinin izni olmadan "çoğaltma" eylemine girmektedir. Bu nedenle fikir hakları açısından problemli bir durum ortaya çıkarabilir.

Bir eser sahibi, eserinin paylaşma, kullanma ve yeniden düzenleme hakkını başkalarına vermek istiyorsa "Yaratıcı Beraberlikler" lisansını kullanabilir.

"BY-NC" ifadesinin karşılığı, üzerindeki kısaltmalar bağlamında "Eserin ilk sahibi belirtilmeli ve ticari kullanılmamalı" olarak değerlendirilebilir.

"BY" ifadesi, eserin ilk sahibinin belirtilmesi şartıyla kullanımını kapsar.

GNU Genel Kamu Lisansı (GPL), yazılım ve diğer ürünler için kamu malı hâline getirilmiş, özgür bir lisanstır.

Teknolojik gelişmeler çerçevesinde insanoğlunun teknik, ekonomik ve toplumsal alanlarda kullandığı bilginin, elektronik ve benzeri makineler aracılığıyla toplanması, işlenmesi, saklanması ve korunması ile bunlardan doğan ihtilafların çözümü ile ilgilenen dal bilişim hukukudur.

Web etiğine ilişkin verilen ifadlerin tamamı doğrudur.

Telif hakları, eserin meydana getirilmesiyle kendiliğinden doğar. Buna karşılık patent, faydalı model, marka ve tasarım gibi sınai mülkiyet kategorisinde yer alan haklar Türk Patent Enstitüsü (TPE) gibi bir idari kurumda tescil ettirilmektedir.

Telif hakkı bir eseri oluşturan kişi veya kuruluşun bunu nasıl kullanılacağına karar vermesidir.

İnternet üzerinden yapılan hak ihlallerinde, ihlali yapanın tespiti ve bu ihlalin önlenmesi
son derece güç olmaktadır.