WEB'DE TELİF HAKLARI VE ETİK

Fikri mülkiyet; telif hakları (copyrights) olarak da bilinen fikir ve sanat eserleri ve sınaî mülkiyet hakları şeklinde iki ana kategoriye ayrılmaktadır. Telif hakları, eserin meydana getirilmesiyle kendiliğinden doğar. Buna karşılık patent, faydalı model, marka ve tasarım gibi sınaî mülkiyet kategorisinde yer alan haklar Türk Patent ve Marka Kurumu gibi bir idari kurumda tescil ettirilmektedir.

Faydalı Model, Türkiye’de ve dünyada yeni olan ve sanayiye uygulanabilen buluşların sahiplerine belirli bir süre (10 yıl), bu buluş konusu ürünü üretme ve pazarlama hakkının tanınmasıdır. Faydalı model belgesi verilmesi işlemleri, patent verilmesine oranla hem zaman hem de masraf açısından daha elverişlidir. Faydalı model belgesi ile patent arasında, belgelendirme, inceleme ve değerlendirme şekli bakımından fark vardır. Faydalı model belgesi verilerek sağlanan koruma, patente kıyasla daha kısa sürelidir. Buluşa patent ya da faydalı model belgesi verilmesi ile ilgili tercihi buluş sahibi yapmaktadır.

Web sayfalarının oluşturulmasında fiziksel emek ve zaman harcanması dışında zihinsel emek bulunduğu da yasa çerçevesinde net olarak belirtilmiştir. Burada koruma kapsamında olan sadece içerik olmamakta, grafik tasarım da koruma kapsamına alınmaktadır. Bunun yanısıra eser, bir endüstriyel tasarım olarak da değerlendirilebilir durumdaysa Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu dışındaki ilgili kanunlar tarafından da koruma altına alınmaktadır. Bir web sitesinde sadece içerik değil, bilgisayar yazılımı (HTML vb. kaynak kodları da yasa dahilinde yazılım olarak nitelendirilmektedir), resim ve grafik tasarım eserleri de yer almaktadır. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 2/1 nolu maddesinde “her biçim altında ifade edilen bilgisayar programları ve bir sonraki aşamada program sonucunu doğurması koşuluyla bunların hazırlık tasarımları” şeklinde yer alan ifade sayesinde HTML vb. kodlar da “eser” olarak kabul görmektedir.

Web’in telif hakları açısından özelliklerini şu şekilde sıralanabilir:

Eser sahibinin eseri üzerinde malî ve manevî olmak üzere iki tür hakkı bulunmaktadır.

Manevî Haklar

Malî Haklar

olarak yasada yer almaktadır.

İnternet, insanlar için paylaşımı ve çalışmaların ortaklaşa kullanımını kolaylaştırır. Fakat bazen yasalar bunu zorlaştırır. Çektirilen bir fotoğraf, gerçekleştirilen bir şarkı kaydı, yayınlanan makale ya da çalışmanın orijinal hali web üzerinde yayınlandığı zaman çalışma telif hukuku açısından “tüm hakları saklıdır” statüsünde kabul edilir. Pek çok örnekte, bu durum, diğer insanların çalışmaları izin almaksızın kullanamayacağı ya da yeniden düzenleyemeyeceği anlamına gelir. Peki ya eser sahibi eserini başkalarının yeniden kullanmasını istiyorsa durum nedir? Eğer eseri oluşturan kişi paylaşma, kullanma ve hatta yeniden düzenleme hakkını başkalarına vermek istiyorsa, eseri Yaratıcı Beraberlikler (CC - Creative Commons) lisansı ile işaretlemelidir. Yaratıcı Beraberlikler (Creative Commons-CC) kâr amacı gütmeyen, telif hakları alanında esneklik ve paylaşımı yaygınlaştırmak amacıyla kurulmuş bir düşünce hareketi ve organizasyonudur. Yaratıcı beraberlikler lisansı, telif hakkı bulunan bir eserin veya çalışmanın ücretsiz olarak dağıtılmasını sağlayan bir çeşit kamu lisansıdır.

Türkiye Cumhuriyeti Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ya da kısaca FSEK eser sahibinin eser üzerindeki haklarını koruyan kanundur.

Yaratıcı beraberlikler lisansı(Creative Commons-CC), telif hakkı bulunan bir eserin veya çalışmanın ücretsiz olarak dağıtılmasını sağlayan bir çeşit kamu lisansıdır.

Genel Kamu Lisansı (GPL), yazılım ve diğer ürünler için kamu malı haline getirilmiş, özgür bir lisanstır.

Apache Lisansı, Genel Kamu Lisansı ile uyumlu bir lisans türüdür.

MIT Lisansı 1988 yılında Massachusetts Teknoloji Enstitüsü tarafından ortaya çıkan GPL ile uyumlu bir özgür yazılım lisansıdır.

HTML geliştikçe ve web yazılım uygulamalarının da tabi olduğu aynı sürüm işleme sürecinden geçtikçe, HTML’ in yetenekleri genişletilmiştir. 1995 yılında HTML 2.0 ortaya çıkmıştır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Jakob Nielsen Flash teknolojisinin üç nedenden dolayı web kullanılabilirliğini ihlal ettiğini iddia etmiştir. Birincisi, Flash tanıtımları ve gereksiz animasyonları ile temel içeriğe erişmek isteyen
kullanıcıların önünü tıkayarak kötü tasarımları daha olası hale getirmiştir. İkincisi, Web’ in temel etkileşimini; tarayıcıdaki geri düğmesinin çalışmaması, bağlantı renklerinin kurallara göre
çalışmaması, metin boyutunun yeniden düzenlenememesi, sayfaların aranamaması ve erişilebilirliğin azalması gibi sebeplerden dolayı azaltmıştır. Üçüncü olarak Flash’ ta içeriği güncellemek ve sunmak zor olduğundan sitenin temel amaçlarından uzaklaşılmıştır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

CERN ortakları Pellow ve Rober Cailliau ise Macintosh için ilk web tarayısıcı Samba’yı yayınladılar. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Erwise: Ardından Erwise geldi. Yazılım, 1991’de iki Finlandiyalı üniversite öğrencisi tarafından yazılmış, 1992’de yayınlanmıştı. Erwise, grafiksel arayüz sunan ilk tarayıcı olarak kabul ediliyor. Tarayıcı, sayfa içindeki kelimeleri de arayabiliyordu.
ViolaWWW: ViolaWWW, 1992’de yayınlanmıştı. Eski Mac yazılımı HyperCard’dan esinlenen ViolaWWW, Unix tablanı Viola programlama/kodlama dilinde yazılmıştı. En önemli özelliklerinden bir tanesi, geliştiricinin sayfaya kod ve “applet” eklemesine izin vermesiydi Midas ve Samba: SLAC fizikçisi Tony Johnson tarafından 1992’de yazılan Midas, Stanford fizik topluluğuna yönelik grafiksel bir tarayıcıydı. Midas kullanıcıları, postcript belgelerini görüntüleyebiliyor, kağıda çizilmiş formülleri düzgün bir şekilde tekrar meydana getirebildiği için fizikçiler tarafından tercih ediliyordu.
Bu arada CERN ortakları Pellow ve Rober Cailliau ise Macintosh için ilk web tarayısıcı Samba’yı yayınladılar.
Mosaic: Tarihçi Gillies ve Cailliau, Mozaic’in Web’in 1993’deki patlayıcı büyümesini ateşlediğini söylüyorlar. Ancak Mosaic, önceki tarayıcılar olmaksızın ve NCSA’nın en iyi UNIX makineleriyle donanmış Illinois Ünivesitesi ofisleri olmaksızın geliştirilemezdi. Mosaic, video klipleri, sesler, formlar, yer imleri, geçmiş dosyaları gibi birçok yeni özellik sunuyordu. Gillies ve Cailliau, en ilginç olanının ise önceki X-tarayıcıların tersine, Mosaic’in tek dosyaya sığması olduğunu söylüyorlar. Mosaic’in belki de en önemli özelliği ise, platformlar arası bir tarayıcı olmasıydı. Doğru yanıt D seçeneğidir.

HTML kodunun giderek artan karmaşıklığından kaynaklanan sorunun üstesinden gelmek için W3C, web sitelerinin görsel sunumunu yönetmek için stil sayfalarını keşfetmeye
başlamıştır. Bir dizi seçenek göz önüne alındığında, Basamaklı Stil Şablonları (CSS) 1996’da W3C’nin tavsiyesi haline gelmiştir. CSS’ in geliştirilmesi ve bir öneri olarak piyasaya sürülmesinin sonucunda, bazı öğeler HTML sürüm 4.0’dan kaldırılmıştır. Bir web sayfasının görsel görüntüsünü kontrol etmek için kullanılan metnin ortalanması, yazı tipi veya arka plan rengi eklenmesi gibi işlemler için kullanılan etiketler ve nitelikler kullanımdan kaldırılması için önerilenler arasındaydı. Bunun nedeni, CSS’ in ortaya çıkışı ile bir web sayfasının
yapısı ve içeriği artık HTML’ de bulunacağı ve CSS içinden HTML belgesiyle bağlantılı olarak yönetilecek olan sunum ve ekrandan ayrı olacağıdır. Bu, bir web sitesinin görsel biçimini çok daha kolay ve daha tutarlı hale getirir; çünkü birden fazla sayfa görünümü, tüm sayfaların birbirine bağlandığı bir
stil sayfası tarafından yönetilebilir. 

HTML, internet tarayıcılarına, bir sayfanın değişik kısımlarının nasıl gösterilmesi gerektiğini açıklayan ve içeriği sunan bir
web dilidir. CSS ise İnternet tarayıcılarına bir sayfanın nasıl görünmesinin gerektiği konusuyla ilgilenen bir web teknolojisidir.

Bununla birlikte, CSS’ in başarıyla ve yaygın bir şekilde benimsenmesinin önünde sayısız engel vardı. Bunlardan en önemlisi popüler tarayıcıların CSS’ i desteklemek için biraz zaman geçmesi ve buna rağmen tam desteğin az olması idi.
Burada ‘destek’, bir tarayıcının W3C belirtimine göre görüntüleneceği şekilde bilgileri görüntülemesi anlamına gelmektedir. Internet Explorer 3 ve 4 ve Netscape 4.x gibi önceki tarayıcılarda CSS için bir miktar destek olsa da web tasarımcıları tarafından CSS’ in benimsenmesinin önünde ciddi bir engel vardı. Mac için Internet Explorer 5.0’ın yayınlanması, bir tarayıcının CSS’ e neredeyse tamamen destek verdiğini ilk kez göstermiş, ancak diğer popüler tarayıcılar buna uyduğu ve CSS için giderek artan bir destek sağlandığı halde tutarsızlıklar ve hatalar devam etmiştir. Bu, web tasarımcılarının tarayıcılarda tutarlı bir görüntü elde etmesini inanılmaz derecede zorlaştırmış ve bazen bu sorunların üstesinden gelmek için kodu hackleme yöntemine
gitmelerine neden olmuştur. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Türkiye’de gerçek anlamda çıkan ilk fikir ve sanat eserleri kanunu II. Meşrutiyet döneminde çıkarılan 1910 tarihli
“Hakkı-ı Te’lif Kanunu” dur. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Bir eserde telif hakkının doğabilmesi için bazı özelliklerin bulunması gerekmektedir.
• Telif Hakkının doğması için tescile gerek yoktur. Fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar eserin üretilmesiyle birlikte doğar.
• Telif hakları soyut niteliğe sahiptir. Telif hakları ile koruma altına alınan, insan düşüncesinin yarattığı maddi olmayan mallardır. Telif hakları somutlaştığı maddeden ayrı ve bağımsız bir varlık ve hukuki değere sahiptir.
• Telif haklarında ülkesellik ilkesi geçerlidir. Koruma hangi ülkede talep ediliyorsa koruma şartları o ülke mevzuatına göre belirlenir.
• Mutlak hak niteliğine sahiptir. Telif hakları herkese karşı ileri sürülebilir. Ancak toplum menfaatinin korunması gibi nedenlerle bu mutlak hakka çeşitli sınırlamalar getirilmiştir. Mutlak hakka getirilen sınırlandırmalar: Kamu düzeni, genel ahlak, kamu yararı gibi sebeplerle getirilen sınırlamalar ve hususi menfaat (şahsi kullanım vs.) yararına getirilen istisnalardan oluşmaktadır. (Örneğin, bir eserin kâr amacı güdülmeksizin, şahsi kullanım amacıyla çoğaltılabilmesi mümkündür.)
• Fikri mülkiyet hakları belli bir süre boyunca korunurlar (fikir ve sanat eserlerinde 70 yıl vs.). Fikir ürünleri somutlaştıkları eşyadan ayrı ve bağımsız bir hukuki statüye sahiptir.
• Fikri ürünler özel kanun, tüzük ve yönetmelikler çerçevesinde düzenlenmektedir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

GPL

Yapılabilecekler
• Ticari olarak kullanılabilir
• Değiştirilebilir
• Dağıtılabilir
• Yazar sorumlu tutulabilir

Yapılamayacaklar
• Lisanslanamaz

Zorunda Olunanlar

• Orjinali bulundurulmalıdır

MIT

Yapılabilecekler
• Ticari olarak kullanılabilir
• Değiştirilebilir
• Dağıtılabilir
• Lisanslanabilir
• Hususi kullanılabilir

Yapılamayacaklar
• Yazar sorumlu tutulamaz
• Telif bulundurulmalıdır

Zorunda Olunanlar
• Lisans bulundurulmalıdır

Apache

Yapılabilecekler
• Ticari olarak kullanılabilir
• Değiştirilebilir
• Dağıtılabilir
• Lisanslanabilir
• Hususi kullanılabilir

Yapılamayacaklar
• Yazar sorumlu tutulamaz
• Yazarların ismi kullanılamaz

Zorunda Olunanlar
• Telif bulundurulmalıdır
• Lisans bulundurulmalıdır
• Değişiklikleri belirtmelisiniz
• Değişiklikleri bildirmelisiniz

Yaratıcı Beraberlikler

Yapılabilecekler
• Ticari olarak kullanılabilir
• Değiştirilebilir
• Dağıtılabilir

Yapılamayacaklar
• Yazar sorumlu tutulamaz
• Yazarların ismi kullanılamaz Doğru yanıt C seçeneğidir.

BY

• Eserin ilk sahibi belirtilecek

BY-SA
• Eserin ilk sahibi belirtilecek
• İlk lisans modeli korunacak

BY-ND
• Eserin ilk sahibi belirtilecek
• Özgün hali korunacak

BY-NC
• Eserin ilk sahibi belirtilecek
• Ticari kullanılamayacak

BY-NC-SA
• Eserin ilk sahibi belirtilecek
• Ticari kullanılamayacak
• İlk lisans modeli korunacak

BY-NC-ND
• Eserin ilk sahibi belirtilecek
• Ticari kullanılamayacak
• Özgün hali korunacak Doğru yanıt B seçeneğidir.

Genel kamu lisansı avantajları şu şekilde sıralanabilir;
• Kullanıcı yazılımının içinde ne olduğunu bilir. Bazı üretici firmaların yaptığı öne sürülen arka kapı (backdoor) yerleştirme vakaları imkânsızdır. GPL ile lisanslanan
yazılımın kaynak kodu ortada olduğu için gerekli inceleme yapıldıktan sonra rahatlıkla kullanılabilir.
• Yazılım çok büyük bir kitle tarafından kullanılması sonucunda hataların keşfedilmesi ve yine çok büyük bir kitle tarafından geliştirildiği için düzeltilmesi süreci çok hızlı gerçekleşmektedir.
• Üretici firma, kullanıcı kitlesini geliştirmek için büyük bir şansa sahiptir.
• Kullanıcı yazılımda beğenmediği kısımları değiştirmekte özgürdür. Bunu eğer kendisi yapamıyorsa bile yazılım çok büyük bir kitle tarafından kullanıldığı için, İnternet’te
biraz aradıktan sonra büyük ihtimalle aynı yazılımın kendi istediği şekilde değiştirilmiş halini rahatlıkla bulur.
• Üretici firma, dünyaca popüler bir GPL yazılımın üreticisi olarak büyük bir prestij elde eder. Referans listesinde on binlerce kişi tarafından kullanılan bir programı geliştirmiş bir firma olmanın onurunu taşır. Bunun sonucunda bir sonraki geliştirdiği yazılıma dışarıdan bakışlar daha profesyonelce olur ve firmanın ismi duyulduğu için de hedef kitle daha büyük olur.
• GPL bir yazılımın kodunun üzerinde oynayan kişi sayısı bazen binleri bulmaktadır. Bu nedenle programlar çok hızlı bir şekilde çok büyük bir kitle tarafından geliştirilir. Bu da
yazılımın kalitesinin artmasında büyük bir rol oynar.
• GPL, yazılım sektöründe bir rekabet ortamı yaratmayı sağlar. Ücretli ve kapalı kod olarak sunulan yazılımların ücretsiz ve açık kodlu olanlara nispeten çok daha kaliteli olmasının gerekliliği ortaya çıkar. Bu da yazılımların kalitesini artırır ve sektörün ütopik tam rekabet piyasasına olabildiğince yaklaşmasını sağlar. Sektörü sadece arz değil, talep de yönlendirmeye başlar.
• Kullanıcı, ürünün gelişmesi için üretici firmaya bağımlı kalmaz. Özellikle kritik uygulamalarda kullanılan bir yazılımı üreten firmanın batması veya artık yazılıma destek
vermemesi durumunda mağdur kalmaz. Kaynak kodu ortada olduğu için kullanıcı isterse kendi bünyesinde isterse destek alarak yazılımı geliştirmeye devam edebilir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Web teknolojilerinin ilk zamanlarında, HTML çok basitti ve kullanımı, muhtemelen Berners-Lee’nin ürettiği web sitesine benzer bir web sitesi ile sonuçlandı. Bu web sitesini yayınlamak için Berners-Lee, HTML’ in ilk sürümünü web sitesinin içeriğini sunmak ve görüntülemek için gereken tarayıcı ve sunucu yazılımını belirtmiştir.

HTML geliştikçe ve web yazılım uygulamalarının da tabi olduğu aynı sürüm işleme sürecinden geçtikçe, HTML’ in yetenekleri genişletilmiştir. 1995 yılında HTML 2.0 ortaya çıkmıştır.

Microsoft Windows işletim sisteminin bir parçası olarak çok sayıda bilgisayar kullanıcısına sunulması nedeniyle Web’ i görsel ve etkileşimli bir deneyim olarak popülerleştiren tarayıcıydı. 1995 yılında Microsoft Internet Explorer 1.0 sürümünü ortaya çıkarmasıyla tarayıcı savaşları başlamış oldu.