WEB'DE TELİF HAKLARI VE ETİK

Netiket, internetteki adap ile görgü kuralları ve dijital ahlak için standart oluşturmaya yönelik etik kurallar bütünüdür. İnterneti yöneten, kontrol eden tek bir otorite olmaması sebebiyle herkesin üzerinde anlaştığı, genel geçer kurallar değillerdir. Bu kurallar riayet etmek gönüllülük esasına ve özdenetime dayanır, genellikle kanuni yaptırımları yoktur. Doğru cevap A'dır.

Türkçe’nin en karıştırılan iki kelimesi “yayın” ve “yayım”dır. Bu iki kavramın özellikle fiil halleri dilimize yanlış yerleşmiştir. TDK’nın Güncel Türkçe Sözlüğü’ne başvurulduğunda şu açıklamalar karşımıza çıkar: Yayın (isim): 1. Basılıp satışa çıkarılan kitap, gazete vb., neşriyat 2. Radyo ve televizyon aracılığıyla halka sunulan, duyurulan, iletilen eser, program, neşriyat Yayım (isim): 1. Yayma işi 2. Kitap, gazete vb. okunacak şeylerin basılıp dağıtılması, neşir 3. Herhangi bir eserin radyo ve televizyon aracılığıyla dinleyiciye, seyirciye ulaştırılması, neşir Fakat burada dikkat edilmesi gereken nokta bu iki ismin fiile dönüştürülmesidir. Şöyle ki, “yayın” isminin fiile dönüşmüş hali “yayınlamak” değildir. Böyle bir sözcük sözlükte yoktur. Bu ismin fiili “yayımlamak”tır:Yayımlamak: 1. Kitap, gazete, dergi vb. şeyleri basmak ve dağıtmak, neşretmek 2. Dinlenilecek, görülecek şeyleri radyo ve televizyonla sunmak, bildirmek, duyurmak 3. Bir yazıya, habere, resme gazetede yer vermek 4. Resmen bildirmek, açıklamak, ilan etmek. Doğru cevap E'dir.

Araişlerlik Bilgisayar program bölümlerinin fonksiyonel olarak birlikte çalışması ve karşılıklı etkilenmesi ve alışverişi yapılan bilginin karşılıklı kullanım yeteneğidir FSEK m. 1/B (ı). Doğru cevap B'dir.

Fikri mülkiyet hakları aşağıdaki şekildeki gibi sınıflandırılmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Bağlantılı Haklar Eser sahibinin manevi ve mali haklarına zarar vermemek kaydıyla komşu hak sahipleri ile filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren film yapımcılarının sahip olduğu haklardır (FSEK m. 1/B (j)). FSEK, eser sahibi olarak kabul edilmesi mümkün olmayan eseri icra edenlere, ses ve görüntüleri tespit eden fonogram yapımcılarına ve onların tespitlerine, radyo-televizyon kurumlarına ve anılan işletmelerin yayın ve programlarına bazı hak ve korumalar sağlamıştır. Bu haklar eser sahibinin haklarıyla bağlantılı haklardır. Dolayısıyla bir yandan eserin eser sahibi ve o esere dayanan, eser sahibine ait haklardan, diğer yandansa aynı esere dayanan ve eser sahibinin haklarıyla bağlantılı olan haklar söz konusudur. Bağlantılı eser sahipliği bu nedenle işlenme eser sahipliği ile karıştırılmamalıdır.Doğru cevap B'dir.

Komşu Haklar: Eser sahibinin manevi ve mali haklarına zarar vermemek kaydıyla ve eser sahibinin izniyle bir eseri özgün bir biçimde yorumlayan, tanıtan, anlatan, söyleyen, çalan ve çeşitli biçimlerde icra eden sanatçıların, bir icra ürünü olan veya sair sesleri ilk defa tespit eden fonogram yapımcıları ile radyotelevizyon kuruluşlarının sahip oldukları haklardır (FSEK m. 1/B (k)).Doğry cevap A'dır.

Tamamlanmış eserler üzerindeki mali hakların kullanma ve yararlanma yetkilerinin başkasına bırakılması yani lisans sahibine tahsis edilmesi lisans (ruhsat) sözleşmesi ile gerçekleştirilir. Her iki tarafı borç altına sokan bir sözleşme türü olan lisans sözleşmelerinde lisans veren taraf eser üzerindeki mali haklarından lisansı alanı yararlandırma yükümlülüğü altına girerken lisansı alan taraf lisans ücreti ödeme borcu altına girer. Doğru cevap C'dir.

Eşit İşlem İlkesi: Yabancıya yerli hak sahibiyle eşit şekilde işlem yapılmasını öngören ve bu şekilde yabancı eser sahibine, yerli eser sahibinin ülkesinde yararlandığı haklarla eşit imkanlara sahip olmasını sağlayan ilkedir. Doğru cevap B'dir.

Ülkesellik İlkesi : Fikir mülkiyet hakları ülkesellik ilkesi uyarınca, her devletin ülke sınırları içinde ve kendi düzenlemelerine göre korunmaktadır. Bu düzenlemeler hak sahiplerine sadece kendi ülkesindeki ihlallerde ülkesindeki kurallara göre hukuk yollarına başvurma hakkını verir. Avrupa Patenti, Avrupa Birliği Patenti, Topluluk Markası gibi AB düzeyindeki düzenlemeler ülkesellik ilkesinin aksine fikri mülkiyet sahibine belirli bir bölgede ülke sınırları olmadan yeknesak koruma sağlamayı amaçlamaktadır. Doğru cevap D'dir.

Telif haklarına ilişkin imzalan çoklu sözleşmelerin tarihleri aşağıdaki tabloda belirtildiği üzeredir. Dolayısıyla doğru cevap D'dir. 

Netiket, internetteki adap ile görgü kuralları ve dijital ahlak için standart oluşturmaya yönelik etik kurallar bütünüdür. İnterneti yöneten, kontrol eden tek bir otorite olmaması sebebiyle herkesin üzerinde anlaştığı, genel geçer kurallar değillerdir. Bu kurallar riayet etmek gönüllülük esasına ve özdenetime dayanır, genellikle kanuni yaptırımları yoktur. Doğru cevap A'dır.

Creative Commons kar amacı gütmeyen, telif hakları alanında esneklik ve paylaşımı yaygınlaştırmak amacıyla kurulmuş bir düşünce hareketi ve organizasyonudur. Doğru cevap B'dir.

“Medya”, her türlü veri ve bilgiyi iletirken kullanılan araçların tamamını ifade eder. “Multimedya” kavramı ise “çoklu ortamlı iletim” demektir. Doğru cevap C'dir.

FSEK, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'dur. Doğru cevap D'dir.

Fikri haklar(telif hakları), eser sahibinin hakları ve buna bağlantılı haklardır. Diğer seçeneklerdeki haklar sınai haklardır. Doğru cevap E'dir.

Fikri hak, bazı kaynaklarda sınai hakları da
içine alan üst bir kavram olarak kullanılmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Eser sahibi, eseri meydana getiren, ona hususiyetini vererek yaratan kişidir (FSEK m. 1/B (b)). Maddenin eski halinde “gerçek kişidir” ifadesi bulunmaktaydı. Fakat 2004’teki değişiklikle “gerçek” kelimesi kaldırılmıştır. Bu durum doktrinde tartışmalara neden olmuştur. Aradaki fark şudur ki, ABD, İngiltere başta olmak üzere bazı hukuk sistemlerinde tüzel kişilerin eser sahibi olması mümkündür. Bizim dahil olduğumuz Kıta Avrupası Hukuk Sisteminde ise yayımcılar, yapımcılar ve tüzel kişiler eser sahibi olarak kabul edilmezler. Fakat kanun koyucunun 2004’te tanımdan “gerçek” kelimesini çıkartması, dahil olduğumuz sistemden Anglo-Sakson Hukuk Sistemine doğru bir eksen kayması olduğu yorumlarını güçlendirmiştir. Fakat bu konuda bir fikir birliği oluştuğunun söylenmesi imkansızdır. Doğru cevap B'dir.

Tamamlanmış eserler üzerindeki mali hakların kullanma ve yararlanma yetkilerinin başkasına bırakılması yani lisans sahibine tahsis edilmesi lisans (ruhsat) sözleşmesi ile gerçekleştirilir. Her iki tarafı borç altına sokan bir sözleşme türü olan lisans sözleşmelerinde lisans veren taraf eser üzerindeki mali haklarından lisansı alanı yararlandırma yükümlülüğü altına girerken lisansı alan taraf lisans ücreti ödeme borcu altına girer. Doğru cevap C'dir.

Türkçe’nin en karıştırılan iki kelimesi “yayın” ve “yayım”dır. Bu iki kavramın özellikle fiil halleri dilimize yanlış yerleşmiştir. TDK’nın Güncel Türkçe Sözlüğü’ne başvurulduğunda şu açıklamalar karşımıza çıkar:

Yayın (isim): 1. Basılıp satışa çıkarılan kitap, gazete vb., neşriyat 2. Radyo ve televizyon aracılığıyla halka sunulan, duyurulan, iletilen eser, program, neşriyat

Yayım (isim): 1. Yayma işi 2. Kitap, gazete vb. okunacak şeylerin basılıp dağıtılması, neşir 3. Herhangi bir eserin radyo ve televizyon aracılığıyla dinleyiciye, seyirciye ulaştırılması, neşir

Doğru cevap D'dir.

Telif haklarına ilişkin karşımıza çıkan ilk önemli sözleşme Bern Sözleşmesi'dir. Edebiyat ve sanat eserlerinin korunmasına ilişkin Bern Sözleşmesi 9 Eylül 1886 tarihinde on bir devlet arasında Paris’te imzalanmıştır. Bern Sözleşmesi’ne 1967 yılında eklenen önsözde de belirtildiği gibi sözleşmenin amacı üye ülkelerde eser sahiplerinin eserleri üzerindeki haklarının mümkün olduğunca etkili ve uyumlu bir şekilde uluslar arası düzeyde korunmasıdır. Bu amaca ulaşmak için üye devletlerin milli hukuklarında düzenlemeleri zorunlu olan asgari (minimum) hakları düzenlemiş olan sözleşme, üye ülke sayısını arttırarak üye ülkelerde etkin korunmanın en azından belirlenen asgari haklar çerçevesinde sağlamaya çalışmıştır. Bern Sözleşmesi’inde asgari haklar ilkesinin yanında karşılıklılık ilkesi ve eşit işlem ilkesi de benimsenmiştir. Doğru cevap E'dir.