WEB'DE TELİF HAKLARI VE ETİK

Kullanıcının internetten faydalandığı alanları bilim – kültür, eğlence ve ticaret olarak üçe ayırabiliriz. Bu alanlar aynı zamanda kullanıcının, eser sahibinin ve bağlantılı hak sahibinin haklarının kaynağı olan, eserden de faydalanma alanlarıdır.

Netiket, İnternet’teki adap ile görgü kuralları ve dijital ahlak için standart oluşturmaya yönelik etik kurallar bütünüdür. İnternet’i yöneten, kontrol eden tek bir otorite olmaması sebebiyle herkesin üzerinde anlaştığı, genel geçer kurallar değillerdir. Bu kurallara riayet etmek, gönüllülük esasına ve özdenetime dayanır. Genellikle kanuni yaptırımları yoktur.

Fikri mülkiyet hakları, insanın düşüncesine, zihinsel faaliyetlerine, emeğine dayanan, bunlar sonucunda ortaya çıkmış ürünlere dayanan, varoluş nedeni bu ürünler olan haklardır. Taşınır ve taşınmaz mülkiyetinden farklı olarak, fikri mülkiyete konu olan gayri maddi mallardır. Düşünce, o cisim üzerinde somutlaşmıştır fakat gayri maddi malların mülkiyeti eşya mülkiyetinden farklı olarak somutlaşan cisme sahip olunması ile el değiştirmez. Bir kitabı satın alan okurun, kitabın sahibi olmasıyla birlikte içindeki eser niteliğin taşıyan hususların da sahibi olmasını engelleyen hak fikri mülkiyet hakkıdır.

E-dergi ve e-gazeteler, blog, sosyal medya tarzında, haberin ve diğer basın ürünü içeriklerin kamuyla buluşmasını sağlayan diğer her türlü dijital medya yöntemi, elektronik yayımcılık kavramının altında değerlendirilir.

FSEK m. 1/B (g)’de bilgisayar programı “Bir bilgisayar sisteminin özel bir işlem veya görev yapmasını sağlayacak bir şekilde düzene konulmuş bilgisayar emir dizgesini ve bu emir dizgesinin oluşum ve gelişimini sağlayacak hazırlık çalışmaları” olarak tanımlanmıştır.

Telif hakları ile ilgili uluslararası kuruluşlar Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (World Intellectual Organization – WIPO), Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Kurumu (United Nations Educational Scientific and Cultural Organizaton – UNESCO) ve Dünya Ticaret Örgütü ( World Trade Organization – WTO) olarak sıralanmaktadır.

Uluslararası sözleşmeler, Uluslararası Hukuk kişileri olan devletlerin ve Uluslararası Örgütlerin, kendi rızaları ile bağlandıkları, kendi hakkında bağlayıcı hukuk kuralları yaratan metinlerdir. Sözleşmeler, Uluslararası Hukuk’un temel kaynaklarındandır.

Telif haklarına ilişkin önemli çok uluslu sözleşmelerden Bern Sözleşmesi, Roma Sözleşmesi, WIPO Kuruluş Sözleşmesi, TRIPs Sözleşmesi, WCT Sözleşmesi ve WPPT Sözleşmesinde Türkiye’nin imzaları bulunmaktadır. Fonogram ile İlgili Cenevre Sözleşmesi ve UCC Sözleşmesinde ise Türkiye’nin imzası yoktur.

Fikri ve sınai mülkiyet haklarının uluslararası boyutu göz önünde bulundurularak uluslararası korumanın tüm devletlerde aynı seviyede ve tam olarak sağlanması ihtiyacını karşılamak için TRIPs Sözleşmesi, 1994 yılında Dünya Ticaret Örgütü’nün kurucu anlaşmasının “mütemmim cüzü” olarak kabul edilmiştir.

Yerel düzenlemelerle o ülkenin vatandaşı olan fikri mülkiyet hak sahiplerine sağlanan korumanın, iki ülkenin karşılıklı olarak birbirinin vatandaşı olan hak sahiplerine tanımalarına karşılıklılık ilkesi denir. Bu ilke gereği AB’ye üye ülkenin vatandaşı olan hak sahipleri, tüm AB ülkelerinde aynı korumaya sahiptir.

Kullanıcının internetten faydalandığı alanları bilim – kültür, eğlence ve ticaret olarak üçe ayırabiliriz. Bu alanlar aynı zamanda kullanıcının, eser sahibinin ve bağlantılı hak sahibinin haklarının kaynağı olan, eserden de faydalanma alanlarıdır.

“Medya”, her türlü veri ve bilgiyi iletirken kullanılan araçların tamamını ifade eder. “Multimedya” kavramı ise “çoklu ortamlı iletim” demektir.

Fikri mülkiyet hakları insanın düşüncesine, zihinsel faaliyetlerine, emeğine dayanan, bunlar sonucunda ortaya çıkmış̧ ürünlere dayanan, varoluş̧ nedeni bu ürünler olan haklardır.

Telif hakkı, eser üzerindeki
hakkı ifade eder. Telif hakkı literatürde “fikri hak” teriminin yerine de kullanılır. Fakat fikri hak,
bazı kaynaklarda sınai hakları da
içine alan üst bir kavram olarak
kullanılmaktadır.

Özgün eser üzerindeki haklar saklı kalmak kaydıyla, ansiklopediler ve antolojiler gibi içeriği seçme ve düzenlemelerden oluşan ve bir düşünce yaratıcılığı sonucu olan esere derleme eser denir.

Tamamlanmış bir eser üzerindeki mali hakların kullanma ve yararlanma yetkilerinin başkasına bırakılması yani lisans sahibine tahsis edilmesi lisans (ruhsat) sözleşmesi ile gerçekleşmektedir.

Yayının anlamı; basılıp satışa çıkarılan kitap, gazete vb. neşriyat, radyo ve tv aracılığıyla halka sunulan, duyurulan , iletilen eser, program ve neşriyat olarak belirtilir.

Periscope uygulamasının teknik yapısı incelendiğinde bireyin haber ile arasındaki hemen hemen bütün engellerin kalktığı söylenebilir. Bu uygulama sayesinde elindeki cep telefonu ile internete bağlanabilen her kişi kendi haber kanalını kurabilir, bulunduğu ortamdan canlı yayın yapabilir.

Edebiyat ve sanat eserlerinin korunmasına ilişkin Bern Sözleşmesi 9 Eylül 1886 tarihinde on bir devlet arasında Paris’te imzalanmıştır.

1850 yılında çıkarılan Encümen-i Danış̧ Nizamnamesi, telif hakkı kavramına yer veren ve eser sahibine telif hakkını tanıyan ilk hukuki metin olma özelliği taşımaktadır.