KOYUN VE KEÇİLERİN ÖNEMLİ VİRAL HASTALIKLARI

Mavidil (Bluetongue) hastalığı evcil ve yabani ruminantların akut veya subklinik seyirli, sokucu sineklerle nakledilen viral bir hastalığıdır.

Hastalık etkeni Reoviridae ailesinin Orbivirusgenusu içinde yer alan kübik simetrik yapıda ve zarfsız bir RNA virusudur. Virus yağ çözücülere karşı dayanıklıdır.Mavidil virusunun bugün için bilinen 25 serotipi vard›r. Virusun üretilmesi için embriyolu yumurta, deneme hayvanları (özellikle yavru fareler) ve hücre kültürleri kullanılmaktadır.

İnkübasyon süresi ve klinik belirtileri kısa süreli (yaklaşık bir hafta) olan ve vücuttan virus eliminasyonunun kısa sürede gerçekleştiği enfeksiyonlara akut enfeksiyon veya akut seyirli hastalık adı verilir.

Mavidil hastalığında karakteristik klinik belirtiler ve epidemiyolojik gözlemler ile teşhis yapılabilir. Otopside tespit edilen ödemler, bağırsaklarda hemorajiler, karın ve göğüs boşluğunda sıvı toplanması, kalp lezyonları ve pnöymoni teşhis için önemli bulgulardır. Kesin teşhis laboratuvar yöntemleri ile yapılabilir. Virus izolasyonu için embriyolu yumurta ve hücre kültürleri kullanılabilir. Mavidil virusuna ait viral RNA PCR yöntemi ile tespit edilebilir. Serolojik teşhiste ELISA ve nötralizasyon testi kullanılabilir.

Böceklere karşı mücadelede kullanılan ilaç vb maddelere insektisit denir.

Sınır hastalığı veya hairy shaker sendromu olarak da bilinen border disease, kuzularda konjenital enfeksiyona bağlı olarak gelişen düşük doğum ağırlığı, kıl örtüsü bozuklukları, gelişme bozuklukları (konjenital anomali) ve sinirsel bulgularla ortaya çıkan viral bir enfeksiyondur. Genellikle erişkin koyunlarda hastalık bulguları görülmez.

Hastalığın bulaştırılmasında temel rol persiste enfekte kuzulara aittir. Persiste enfekte kuzular yaşamları boyunca salgıları ve atıklarıyla virusu etrafa saçarlar. Border disease virusunun sağlıklı bireylere bulaşması ağız-burun yoluyla veya genital yolla gerçekleşebilmektedir. Hastalık tüm dünyada yaygındır.

Border disease hastalığından korunmada izlenen başlıca yol virus taşıyıcısı olan immunotolere persiste enfekte hayvanların belirlenerek sürüden ayrılmasıdır. Bu amaçla virus izolasyonu, antijen tespiti veya viral nükleik asit tespiti yöntemlerinden biriyle test edilerek border disease virusu yönünden pozitif olduğu belirlenen hayvanlara 2-3 hafta arayla ikinci kez test yapılır. Bu testte de pozitif sonuç veren hayvanların immunotolere persiste enfekte olduğuna hükmedilerek sürüden çıkarılır. Border disease hastalığına karşı özel olarak hazlanmış aşılar yoktur. Bazı durumlarda BVD virusuna karşı hazırlanan aşıların kullanılması önerilse de bu uygulamadan tam koruma sağlanamaz.

Küçük ruminant vebası (Peste des petits ruminants, PPR) keçi ve koyunların sindirim ve solunum sistemi lezyonlarıyla karakterize akut veya subakut seyirli viral bir hastalığıdır.

Bir hastalığın belirli bir bölgeden veya ülkeden tamamen elimine edilmesini ifade eder. Eradikasyon kavramı; (1) enfeksiyöz etkenin global düzeyde ortadan kaldırılması ve (2) belirli birbölgede enfeksiyöz hastalığın prevalansının düşürülmesi için de kullanılabilmektedir.

Küçük ruminant vebası ihbarı mecburi hastalıklar listesindedir. Hastalığın görülmediği ülkelere diğer ülkelerden hayvan girişine kontrollü olarak izin verilmeli ve şüpheli durumlarda bu ülkelerde eradikasyon programları yürürlüe sokulmalıdır. Hastalıktan korunmak amacıyla risk altındaki hayvanlara hücre kültüründe hazırlanan attenüye virus aşıları uygulanmaktadır. Aşılama her yaştan hayvanlara yapılabilir, ancak mücadele programlarında 3 aylık hayvanlara tek doz olarak uygulanması önerilir. Aşı tekrarına gerek yoktur.

Koyunların ilerleyici karakterdeki solunum sistemi enfeksiyonu olan maedi ve merkezi sinir sistemi enfeksiyonu olan visna aynı virus tarafından oluşturulan kronik karakterde farklı 2 hastalık tablosudur. İlk olarak 1930’lu yıllarda tespit edilmiş olan hastalık ülkemizde de görülmektedir.

Enfekte sürülerde hastalık kontrolü amacıyla; serolojik testlerde pozitif çıkan hayvanlar sürüden uzaklaştırılmalı ve düzenli olarak testler yapılarak aynı uygulama takip edilmelidir. Hastalık prevalansının yüksek olduğu durumlarda sürülerdeki kuzuların mümkünse annelerinden ayrılarak seronegatif koyunlardan alınan kolostrum ve sütlerle beslenmesi hastalık kontrolü için yararlı bir uygulamadır.

Keçilerin artritis-ensefalitis (Caprine arthritis-encephalitis, CAE) enfeksiyonu erişkin keçilerde eklem yangıları (poliartritis) oğlaklarda ise merkezi sinir sistemi enfeksiyonu ve felçlerle karakterize kronik seyirli bir hastalıktır. CAE hastalığının Türkiye’deki varlığı bilinmektedir.

CAE virusu Retroviridaeailesinde Lentivirus genusunda s›n›fland›r›lm›fl olan kübiksimetrili ve zarfl› bir RNA virusudur. Etken maedi-visna virusu ile yap›sal benzer-likler göstermektedir.

Organizmaya girdikten sonra viremi geçirerek vücutta yay›lan virus akciğerler, eklemler, MSS ve meme dokusunda çoğalarak tipik bulguların ortaya çıkmasına yol açar. Enfeksiyonu alan hayvanlar yaşam boyu taşıyıcı konumundadırlar. Patolojik olarak bu dokularda yangı ve beyinde demyelinizasyon gözlenir. Akciğerlerde intersitisyel pnöymoni ve hafif büyüme saptanabilir. Eklem kapsüllerinde incelme vesinovyal sıvı artışı vardır.

Koyun çiçeği (sheeppox) ve keçi çiçeği (goatpox) özellikle genç hayvanlarda yüksek mortaliteye neden olan bulaşıcı viral hastalıklardır. Her iki hastalık güneydoğu Avrupa, Afrika ve Asya ülkelerinde endemik olarak görülmektedir.

Ektima kontagiozum (Contagious pustular dermatitis, Orf) özellikle genç koyun ve keçilerin bütün dünyada yaygın olan bulaşıcı viral bir deri hastalığıdır.

Scrapie koyunların progresif sinirsel semptomlarla karakterize ölümcül bir hastalığı olup, zaman zaman keçilerde de hastalık bulguları ortaya çıkmaktadır.

Klinik bulgular arasında en yaygın olarak görülenler öksürük, burun akıntısı, yüksek ateş, iştahsızlık, solunum güçlüğü ve solunum sayısındaki artıştır. Komplike olgularda irinli burun akıntısı ve irinli pnöymoni gelişir. Bu tür olgular tedaviye geç yanıt verebilir. Genellikle sürüdeki birçok hayvanda aynı anda klinik bulgular tespit edilir.