VIII-XIII. YÜZYILLAR TÜRK EDEBİYATI

Alfabe, İskandinavya’da kullanılan alfabeye benzerliğinden dolayı, yazıtları çözen ve ilk okuyan W. Thomsen tarafından “runik” olarak adlandırılmış, daha sonra “runik alfabe” adıyla yaygınlaşmıştır. İskandinav ülkelerinde Almanca “sır, gizem” anlamına gelen run sözünden türemiş olan runik sözcüğü, Türklerin kullandıkları bu alfabe için de kullanılır olmuştur.

Köktürk Kağanlığının birinci dönemine ait yazınsal faaliyetler içerisinde en önemli olanı, kuşkusuz 582 yılında Taspar Kağan zamanında dikilmiş olan Bugut yazıtıdır. Moğolistan’daki Bugut dağının yakınlarında bulunduğu için Bugut yazıtı adı ile anılan yazıt Soğdça ve Sanskritçe metinlerden oluşmaktadır ve bugün Moğolistan’ın Arhangai eyaletindeki Tsetserlig ilçesinde, müzede bulunmaktadır

Türk runik harfli yazıtlarda askerî ve siyasî terminoloji yaygın olmakla birlikte, yazıtlar kuru bir harp tarihi değildir.

Bilge Işbara Tamgan Tarkan ve babası İl İtmiş Yabgu’nun, İlteriş Kağan ve Bilge Kağan dönemlerinde yaptıkları hizmetlerin ve savaşların anlatıldığı Ongin yazıtı, 719-720 yıllarına tarihlendirilmektedir. Yazıtta 19 satır bulunmaktadır.

Handigay yazıtı Göktürk Kağanlığı dönemi yazıtıdır.

yazıtları çözen ve ilk okuyan W. Thomsen tarafından “runik” olarak adlandırılmış, daha sonra “runik alfabe” adıyla yaygınlaşmıştır.

Yenisey yazıtı Göktürk kağanlığı yazıtı değil coğrafi ve dönem bakımından ayrı bir yazıttır.

Taspar Kağan da Çin ile mücadeleye devam etmekle birlikte, Çin ile dinî / kültürel teması da göz ardı etmemiştir. Bu temasın sonucunda Taspar Kağan’ın Budizm ile ilgilendiği ve Ötüken’e bir Budist tapınak yaptırdığı, Nirvana Sutra adlı Budist metni Türkçeye çevirttiği tahmin edilmekte, Türklerin Budizm ile ilk temaslarından birinin bu zamanda gerçekleştiği düşünülmektedir.

Yazıt üç değil iki taştan oluşmaktadır