VIII-XIII. YÜZYILLAR TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 8

Behcetü’l-Hadaik’ten örnek manzumeler:
I
Fâ‘ilâtün fâ‘ilün fâ‘ilâtün fâ‘ilün
Bilmedin kendüzüne âlim adın dakmagıl
Bilmedin bildüm sanup kaşnı aşru bakmagıl
Düriş ilmi öğrenü âlim kamnun serveri
Öğrenesi yokluda zinhar girü bakmagıl
Din sarayı yapılur ilim öğrenmek birle
Cehil birle iy ogul sakla dînün yıkmagıl
Bilgil uşbu câhilün yakar od yanar yalın
Âkıl ersen özünni cehl odına yakmagıl
II
Müstef ‘ilün fâ‘ilün müstef ‘ilün fâ‘ilün
Geldi berat düni kul bilün bunarı bungıl
Tâ‘at kıl ol Çalabga aglap yazuga yangıl
Tâtsuzın gezdi ol yanıldun yazdun ol.
Vakıt boldı dön imdi kullıgına otıngıl

Ol oglanlıgun unı yiğitlik hem gitti
Geldi kocalık ilki vaktıdur imdi sıngıl
Uyangıl bu uykudan kurtılasın kaygudan
Kâhellik tap eylegil tâ‘atı imdi kılgıl
Tâ‘at düni yarlıgar Çalab cümle yazuknı
Uyımagıl dur imdi vakıt boldı uyangıl

Divan-ı Lügatı Türk. Cevap B'dir.

Toktamış Han. Cevap A'dır.

Karahanlı türkçesi. Cevap A'dır.

Oğuz Kıpçak türkçesi. Cevap C'dir.

Mecalisün Nefais. Cevap C'dir.

Kaside-i Bürde. Cevap A'dır.

mukaddimetül edeb. Cevap D'dir.

Kısasül Enbiya. Cvap E'dir.

Muinül mürid. Cevap A'dır.

Nechül Feradis.Cevap D'dir.

Harezmşahlar tarihi esas itibariyle Atsız bin Muhammed bin Anuş Tigin ile başlar.

15. yüzyılda Timur’un peşi sıra saldırılarına maruz kalan Altın Ordu Hanlığı, bu yüzyılda iyice güçten düşmüş, 1502 yılında tarih sahnesindeki yerini kendisinden doğmuş olan Kırım, Kazan, Sibir, Astrahan ve Nogay Hanlıklarına bırakmıştır.

Harezm bölgesine ait metinlerde Karahanlı Türkçesinin özellikleri daha yoğunken, Altın Ordu sahasına ait metinlerde Kıpçak ve Oğuz Türkçelerine ait özellikler daha belirgin olduğu ifade edilebilir.

Samoyloviç ise, Harezm Türkçesi adını verdiğimiz dönemi, Oğuz-Kıpçak Türkçesi adını vererek, önceki ve sonraki dönemlerden ayırmıştır. Samoyloviç’e göre, Orta Asya Türk edebî dilleri üçe ayrılır: 1.Karahanlıca, 2.Oğuz-Kıpçakça, 3.Çağatayca

Harezm Türkçesi ile yazılmış eserler şunlardır: Dâsitân-ı Cümcüme, Hüsrev ü Şirin, Kısâsü’l-Enbiyâ, Kur’an Tercümesi, Mi’rac-nâme, Mu’înü’l-mürîd, Muhabbet-nâme, Mukaddimetü’l-edeb, Nehcü’l-ferâdis, Yarlık ve Bitikler.

Mukaddimetü’l-Edeb, Arapça öğretmek maksadıyla, Arapça kelime ve kısa cümleler esas alınarak, satır aralarına Türkçe, Farsça ve bazı nüshalarda da Moğolca ya da bir İran dili olan Harezmce anlamları yazılarak lügat tarzında hazırlanmış bir eserdir.

Mukaddimetü’l-Edeb’in nüshaları içinde, Türkçe için en kıymetli olanı, İran’ın Şuşter kasabasında bulunan ve Nuri Yüce tarafından çalışılmış olan Şuşter
nüshasıdır.

Kısasü’l-enbiyâ, Harezm Türkçesi ile yazılmış ilk edebî eserdir.

Harezm Türkçesi’nin ses ve şekil özelliklerini en iyi yansıtan eserlerinin başında gelen Nehcü’l-Ferâdîs didaktik bir eser olduğu için, sanat gayesi gütmeksizin açık bir dille yazmıştır. Bununla birlikte eser kuru ve sıkıcı değildir.  Sade bir dille ve akıcı bir üslupla yazılmıştır.