VIII-XIII. YÜZYILLAR TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 17

Köktürk Kağanlığının birinci dönemine ait yazınsal faaliyetler içerisinde en önemli olanı, 582 yılında Taspar Kağan zamanında dikilmiş olan Bugut yazıtıdır.  Soğdça
ve Sanskritçe metinlerden oluşmaktadır. Yazıtın üç tarafı Soğdca, bir tarafı ise Sanskritçedir.
Türk diliyle kaleme alınmamıştır. Köktürk Kağanlığının ilk dönemine ait olan Bugut yazıtının Türk diliyle kaleme alınmaması, Türk dilinin o dönemde yazı dili olmadığı anlamına gelmez. Yazıtın, Budist faaliyetleri ile tanınan Taspar Kağan’ın, Budist olan Soğdlu din adamları ya da tüccarlarla olan münasebeti sonucunda Soğdca ve Sanskritçe yazıldığı düşünülmektedir.

Bilge Işbara Tamgan Tarkan ve babası İl İtmiş Yabgu’nun, İlteriş Kağan ve Bilge Kağan dönemlerinde yaptıkları hizmetlerin ve savaşların anlatıldığı Ongin yazıtı, 719-720 yıllarına
tarihlendirilmektedir. Yazıtta 19 satır bulunmaktadır.

Tüm maddelerde verilen bilgiler doğrudur. Doğru yanıt E'dir.

süŋüş- “savaşmak”, er “asker”, il “devlet” ve uluş “halk” karşılıkları doğrudur. Ancak bodun “millet” demektir.

Yazıtlar, bugüne kadar birçok araştırmada tasnif edilmiş, ait oldukları yer ve siyasî
teşekküle göre genellikle dört grupta değerlendirilmişlerdir:
1. Köktürk Kağanlığı Yazıtları,
2. Uygur Kağanlığı Yazıtları,
3. Yenisey Yazıtları,
4. Diğer Yazıtlardır.

Adını Güney Sibirya’da bugünkü Hakas ve Tuva Cumhuriyetleri içinde kalan Yenisey nehrinden alan Yenisey yazıtları, Yenisey vadisinde bu nehre veya kollarına dökülen Abakan, Bayın Köl, Çaa Köl, Tes, Tuba, Turan Elegest, Uybat, Uyuk gibi nehirlerin kenarlarında bulunan ve sayıları yaklaşık 150’yi bulan eski Türk runik harfli yazıtlardır.

Budist metinlere göre daha güzel ve itinalı yazılıp minyatürlerle süslenen Maniheist metinler, noktalama işaretleri bakımından Budist metinlere göre farklılık göstermektedir. Maniheist Uygur metinleri, Budist metinlere göre kısa ve oldukça yıpranmıştır. Hatta bazı fragmanlarda aşınmadan dolayı, sadece birkaç kelime okunabilmektedir. Bu sebeple Maniheist fragmanların hangi eserin parçası olduğunu tahmin etmek güçtür. Bunlar arasında en hacimli olanı, çeşitli kütüphane ve koleksiyonlarda yirmiden fazla nüshası muhafaza edilen Huastuanift adlı tövbe kitabıdır. Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap B şıkkıdır.

Kasınçıgımın ö[yü] kadgurar men - Yavuklumu düşünüp, hasret çekiyorum;

Kadgurduk-[ça] kaşı körtlem - Hasret çektikçe, kaşı güzelim,

Kavışıgsayur men - Kavuşmak istiyorum.

Doğru cevap A şıkkıdır.

metin parçasının tam ve doğru çevirisi "Ve kazanç sağlamak için ayrı ayrı yol gösterdiler. Biri şöyle açıkladı: “Kazanmak için, toprağı işlemekten daha iyisi yok olsa gerek. İnsan bir (tohum) ekerse, binini, on binini elde eder"dir. Bu nedenle doğru cevap C şıkkıdır.

Hoço Uygur devletine 1368 yılında Ming hanedanlığı tarafından son verilmiştir. Doğru cevap D’dir.

Berlin’deki Turfan koleksiyonunda bulunan metinler arasında en fazla Budist metinler (yaklaşık %70) bulunmaktadır. Maniheist metinler yaklaşık % 10 ve diğer metinler ise yaklaşık % 20 oranında yer almaktadır. Doğru yanıt B’dir.

Arya Açarya adlı mütercim 14. yüzyılda yaşamıştır ve 1350 tarihinde Naropa’nın Ölüm
Kitabını çevirmiştir. Doğru cevap A'dır.

Edib Ahmed’in hayatı ve edebî kişiliğine dair yegâne bilgi, Ali Şir Nevaî’nin Nesâyimü’l-mahabbe min Şemâyimi’l-fütüvve adlı eserinde geçmektedir.

Endülüs, 711 yılında Emeviler devrinde fethedilmiştir. Doğru cevap A’dır.

Duraklama döneminde dil ve sözlük alanında önemli çalışmalar yapılmıştır. İbn Manzur (öl. 1311) ünlü eseri Lisânü’l-Arab’ı, tanınmış dilci Firuzabadî (öl. 1414) de Kâmûsu’l-muhît’i bu dönemde yazmıştır. Vefeyâtü’l-ayân’ın yazarı İbn Hallikan; Mukaddime yazarı ve sosyoloji ilminin kurucusu İbn Haldun; ünlü din bilgini Celaleddin Süyutî; Subhu’l-a’şâ’nın yazarı el-Kalkaşandî ve Kasîde-i Bürde’nin yazarı İmam Busurî bu dönemde yaşamışlardır. Doğru cevap D’dir.

Muhadramun: Yaşamlarının bir kısmını Cahiliye, bir kısmını İslamî devirde geçirmiş olanlar; Lebid (öl. 665) ve Hassan b. Sabit (öl. 674) gibi.

Dönemin meliküşşuarası olarak kabul edilen Unsurî, Fars edebiyatının en meşhur kaside şairidir. Gazel de söyleyen şair, şiirlerinde Türklere yoğun olarak yer vermiş, özellikle kasidelerinde Sultan Mahmud’u överken Ferruhî gibi mitolojik İran kahramanlarını küçük görüp tahkir etmiştir. Vâmık u Azrâ mesnevisini de ilk kez o kaleme almıştır.

Arap şiirinin düz nesir, akabinde bunun daha olgun hali olan secili nesir, recez ve kaside aşamalarından geçerek oluştuğu görülür.

Cahiliye döneminde, şairin en güzel şiiri olarak kabul edilen, yedi veya on şaire ait kasidelerden meydana gelen şiir koleksiyonuna mu'allakât adı verilir.