VIII-XIII. YÜZYILLAR TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 2

Gazneliler döneminde Firdevsî, İranlıların Müslüman olmadan önceki bin yıllık tarihini anlatan manzum Şâh-nâme’siyle, Fars edebiyatında, kahramanlık şiir tarzını zirveye çıkarmıştır. Mesnevi nazım şekliyle ve aruzun “feûlün feûlün feûlün feûl” kalbıyla yazılan eser, Sultan Mahmud’a sunulmuştur. Yaklaşık 60 bin beyit olan Şâh-nâme, ilk menkıbevî hükümdar olan Keyumers’ten başlayıp son Sasani hükümdarı III. Yezdicert’e kadar 50 hükümdarın hayat ve savaşlarını ihtiva etmektedir. Doğru cevap C’dir.

Eğitici ve öğretici olup manzum ve mensur karışık olarak yazılan Gülistân, bir önsöz ve sekiz bölümden oluşmaktadır. Gülistân’daki konular, ahlak ve terbiye ile ilgilidir. Anlatılmak istenen her konuyla ilgili çeşitli hikâyelere yer verilmiştir. Yılların verdiği tecrübe ile bilgi birikiminin fesahat ve belagat ile yoğrulmuş şekli olan bu hikâyelerin bir kısmı yazara diğer kısmı da yazarın duydukları ve okuduklarına dayanmaktadır. Düzyazı ile başlayan ve devam eden anlatımda, şiire de yer verilmiştir. Düzyazı ile şiir arasındaki uyum hemen göze çarpar. Fars ve Türk edebiyatında ona benzer eserler yazılıp şerhler oluşturulmuştur. Doğru cevap    B’dir.

Arap sözcüğünün kökeni ile ilgili farklı görüşler ileri sürülmüştür. Batı anlamında ve Fırat'ın batısında yaşayanlar anlamına geldiği söylenmekle birlikte step, göçebe, kara ülkesi ve çöl gibi anlamlara geldiği de öne sürülmüştür. Ancak doğu anlamına geldiği görüşü söz konusu değildir.

Bu nedenle doğru yanıt A'dır.

Lebid ve Ferezdak Arapçanın sözcük hazinesi ve gramer kurallarının tespitinde şiirleri esas alınan Arap edebiyatının kudemâ(kadimler) şairlerindendir. Beşşar b. Burd ise bu dönem şairlerinden biri değildir.

Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Ebu Nuvas yeni şiirin kurucusu ve en önemli temsilcisi olan, şarap ve erkek çocuklarına şiir söyleme geleneğini başlatan ve şarap şairi olarak tanınan Arap edebiyatı şairidir.

Bu nedenle doğru yanıt D'dir.

Arap edebiyatında nazım şekilleri nesirle başlamış olmakla birlikte, nesirden seciye, seciden receze, recezden de kasideye geçiş aşamalarıyla devam etmiştir.

Bu neden doğru yanıt C'dir.

Zecel,  Endülüs’te oluşan nazım şekillerindendir.

Bu nedenle doğru yanıt E'dir.

Behram-ı Gur olarak bilinen Sasani hükümdarı V. Behram'ın Farsça ilk şiirl yazdığı kabul edilmektedir.

Bu nedenle doğru yanıt A'dır.

Muhtemelen Semerkant Türklerinden olan Rudeki-yi Semerkandî Fars şiirinin kurucusu kabul edilmektedir.

Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Moğol döneminde Türkçenin İran’daki kullanım alanı zayıflamamış, aksine genişlemiştir. Diğer iki maddedeki bilgiler doğrudur.

Bu nedenle doğru yanıt D'dir.

Türk edebiyatını en çok etkileyen İran/Fars edebiyatı şairi olan Abdurrahman Cami'nin yazdığı birçok eser Türk şairler tarafından terüme edilmiş veya şerh edilmiştir.

Bu nedenle doğru yanıt B'dir.

Mevlana, Fars edebiyatının XII – XV. yüzyıllar arasında devam eden  ve Arap edebiyatı etkisinin yoğun olduğu Irak üslubuna mensuptur.

Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Akkadlar, Asurlular, İbraniler, Kenanlılar, Aramiler, Nebatlılar, Habeşliler ve Sebalıların da yer aldığı bu topluluklara “Sami Kavimler” ve bu kavimlerin konuştukları dillere de “Sami Dilleri” denilmektedir. Bu diller, bu kavimlerin yerleştikleri bölgelere göre değişiklik gösterse de, başlangıçta tek bir dil yani “Samice/Semitic” olduğu belirtilmektedir. Arapların da mensup oldukları Sami dilleri konuşan kavimlerin ana anavatanlarının, Arap yarımadası olduğu üzerinde ittifak edilmiştir.

Kimilerine göre “batı” anlamına gelen ve Sami kökten türeyen Arap kelimesi, ilk önce Mezopotamyalılar tarafından Fırat’ın batısında oturanlar için kullanılmıştır.Arap kelimesinin, “kara ülkesi” veya “step” anlamına gelen İbranice “arabh” ya da göçebelerin hayatını ifade eden “erebh” kelimesiyle bağlantılı olduğu da ileri sürülmüştür. Hatta bu kelimenin “çöl” ile “çölde yaşayan kimse” anlamına geldiğini ileri sürenler de olmuştur.

Daha çok “Mu’allakatu’s-seb’a/yedi askı” diye tanınan şiirlerin şairleri şunlardr: İmru’u’l-Kays (500-540?), Zuheyr b. Ebi Sulma (502-609), Tarafa b. Abd (543-569), Lebid b. Rebi’a (öl. 661),Amr b. Kulsum (öl. 600), Antera b. Şeddad (öl. 525-608) ve Haris b. Hillize.

Bu dönemde klasik Arap kasidesinden veya İspanyol halk şarkı ve şiirlerinden etkilenerek
“muvaşşahat” adı verilen ve bestelenmek için yazılan bir şiir türüyle de karşılaşılmaktadır.

Arap edebiyatında “şarap şairi” olarak tanınan Ebu Nuvas'tır.

Arap edebiyatında tasavvuf cereyanının öncüsü Hallac-ı Mansur'dur.

Modern anlamda ilk romantik ve sembolist Arap şairi Cubran’dır.

İslamiyet öncesi “ikinci eski/kadim edebiyat devresi”, Sasanilerin kurulması ile başlayıp Arapların İran’ı ele geçirmelerine kadar devam eder. Yunan kültür ve medeniyetinin İran’ı etkisi altına aldığı için İran bilim ve edebiyatına önem verilmeyen bu devreye “edebî duraklama” veya “Eşkaniyan devresi” denilmiştir. Edebiyat alanında büyük gelişmelerin görülmeye başladığı Sasaniler döneminde, Zerdüştlük İran’ın resmî dini oldu. Yunan ve Hint kültürü yeniden canlanmış ve Yunanca ile Sanskritçeden bazı eserler Pehleviceye çevrilmiştir. Kelîle ve Dimne bunlardandır. Bu devrede ahlak ve öğüt kitapları rağbet görmüş, eski İran tarihini anlatan Hodây-nâme Pehlevice yazılmış ve Mani dininin kurucusu
Mani’ye ait kitap ve risaleler kaleme alınmıştır. Vîs ü Râmîn, Yâdgâr-i Zerîrân, Draht-ı Asurik, Ardavirafnâme, Kârnâme-yi Erdeşîr-i Babekân bu dönemden kalan önemli edebî eserlerdir. Bu devrede musiki ile şiirin iç içe olduğu ifade edilmektedir. Nitekim musiki ve şiire merakı olduğu söylenilen ve Behram-ı Gur (sal. 420-428) diye bilinen Sasani hükümdarı V. Behram’ın Farsça ilk şiir yazdığı genel kabul görmüştür.