VIII-XIII. YÜZYILLAR TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 14

Bugünkü bilgilerimize göre tarihte Türk adıyla kurulan ilk Türk devleti olan Köktürklerdir. Sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Bumin Kağan önderliğindeki Köktürkler, Juan-juanların hükümranlığına son vererek 552
yılında Ötüken merkez olmak üzere Köktürk Kağanlığını kurarlar. Sorunun doğru cevabı B seçeneğidir.

572 yılında vefat eden Mukan Kağan’dan sonra tahta kardeşi Taspar Kağan geçmiştir. Taspar Kağan da Çin ile mücadeleye devam etmekle birlikte, Çin ile dinî / kültürel teması da göz ardı etmemiştir. Bu temasın sonucunda Taspar Kağan’ın Budizm ile ilgilendiği ve Ötüken’e bir Budist tapınak yaptırdığı, Nirvana Sutra adlı Budist metni Türkçeye çevirttiği tahmin edilmekte, Türklerin Budizm ile ilk temaslarından birinin bu zamanda gerçekleştiği düşünülmektedir. Sorunun doğru cevabı C seçeneğidir.

Köktürkler Çin hâkimiyetinden kurtulmak için birçok teşebbüste bulunmuşlar; ancak
başarılı olamamışlardır. 681 yılının sonlarında Kutlug Şad ve yanındakiler tekrar isyan etmişler, Çogay dağlarının kuzey eteklerine gelmişler, Togla ırmağının yakınlarında Dokuz Oğuzları yenerek tekrar Ötüken’e hâkim olmuşlardır.  Sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Türk dilinin bilinen ilk metinleri, Köktürk Kağanlığının ikinci döneminden kalmadır.

Köktürkçenin en önemli eserleri olan Bilge Kağan Yazıtı ve Köl Tigin yazıtı, Moğolistan’ın
Arhangai aymağında, Orhun bölgesi de denilen Orhun ırmağının yakınında bulunmaktadır. Sorunun doğru cevabı E seçeneğidir.

“Yukarıda gök, aşağıda yer yaratıldığında ikisinin arasında insanoğlu yaratılmış" ifadesi Köl Tigin Yazıtından (Doğu Yüzü) alınmıştır. Sorunun doğru cevabı D seçeneğidir.

Terh yazıtı 1969-1970 yıllarında Moğolistan’ın Arhangai eyaletindeki Taryat bölgesinde Terh ırmağı civarında bulunmuştur. Yazıt dört parçadan oluşmaktadır. Ötüken Uygur Kağanlığı (M.S. 745-840) döneminde 753 yılında İl İtmiş Bilge Kağan (Moyun Çor) tarafından diktirilmiş olan Terh (Taryat) yazıtında, Moyun Çor ile babası Kül Bilge’nin savaşları anlatılmaktadır. Sorunun doğru cevabı D seçeneğidir.

Köktürk yazıtları incelendiğinde ikilemelerin sıkça kullanıldığı görülmektedir. Doğan Aksan bu ölçüte yer vermemiştir. Sorunun doğru cevabı E seçeneğidir.

tünli künli (BK GD) “geceli gündüzlü”

Köktürkçedeki 'tengri' sözcüğünün Türkçesi 'gök'tür.

Köktürkçedeki 'ebçi' sözcüğünün Türkçesi 'Hükümdar eşi'dir.

Köktürk Kağanlığının birinci dönemine ait yazınsal faaliyetler içerisinde en önemli olanı, kuşkusuz 582 yılında Taspar Kağan zamanında dikilmiş olan Bugut yazıtıdır.

Türkler, 7. yüzyıldan 12/13. yüzyıllara kadar tarihsel Türklük coğrafyasının değişik yerlerinde, literatürde “runik” olarak adlandırılan alfabe ile çok sayıda yazıt dikmiştir.

Köktürkçenin en önemli eserleri olan Bilge Kağan Yazıtı ve Köl Tigin yazıtı, Moğolistan’ın Arhangai aymağında, Orhun bölgesi de denilen Orhun ırmağının yakınında bulunmaktadır.

Çoyr Yazıtı, bugünkü bilgilerimiz ışığında en eski Türk yazıtı olarak bilinmektedir. Yazıtın 687-692 yılları arasında dikildiği tahmin edilmektedir. Yazıtta bir Köktürk erinin İlteriş Kağan’a katıldığı anlatılır. Yazıt üzerinde ayrıca dağ tekesi ve yılanlı damga bulunmaktadır.

Terh yazıtı 1969-1970 yıllarında Moğolistan’ın Arhangai eyaletindeki Taryat bölgesinde Terh ırmağı civarında bulunmuştur. Yazıt dört parçadan oluşmaktadır. Ötüken Uygur Kağanlığı (M.S. 745-840) döneminde 753 yılında İl İtmiş Bilge Kağan (Moyun Çor) tarafından diktirilmiş olan Terh (Taryat) yazıtında, Moyun Çor ile babası Kül Bilge’nin savaşları anlatılmaktadır. Yazıtın bazı satırları da Şine-Usu yazıtı ile aynıdır. Yazıtın yazıcısı Bilge Kutlug Tarkan Seŋün’dür.

"Bugünkü bilgilerimize göre Türklerin kendi dilleriyle yazdıkları ilk metinlerin kısmen 7.yüzyılın sonlarından ve çoğunlukla 8. yüzyıldan kaldığı bilinmektedir." Görüldüğü üzere birinci maddede verilen bilgi doğru değildir. 

Hunlar zamanında ve Köktürk Kağanlığının birinci döneminde Türk dili ile yazılmış bir metnin varlığı, bugün için muğlaktır. Öte yandan Köktürk Kağanlığının ikinci döneminden kalan yazıtların dili, Türk yazı dilinin gelişmişliğini, uzun süredir işlenmiş olduğunu ve böylece Türk dilinin Hunlar ve Köktürk Kağanlığının birinci döneminde de yazı dili olarak kullanılmış olabileceğini göstermektedir. Bu dönemlerde Türk dili ile yazılmış herhangi bir metne ulaşılamamış olunsa da, Türk dilinin varlığına işaret eden kayıtlar söz konusudur. 

Doğru yanıt E'dir.

Köktürk Kağanlığının birinci dönemine ait yazınsal faaliyetler içerisinde en önemli olanı Taspar Kağan zamanında dikilmiş olan Bugut yazıtıdır bilgisi doğru olsa da yazıtın 602 yılında yazıldığı bilgisi doğru değildir, çünkü Bugut yazıtı 582 yılında yazılmıştır. Doğru yanıt D'dir.

Moğolistan’ın Dundgovi eyaletinin Çoyr bölgesinde bulunan yazıt Ulanbatur Tarih Müzesi ’nde korunmaktadır. Çoyr Yazıtı, bugünkü bilgilerimiz ışığında en eski Türk yazıtı olarak bilinmektedir. Yazıtın 687-692 yılları arasında dikildiği tahmin edilmektedir. Yazıtta bir Köktürk erinin İlteriş Kağan’a katıldığı anlatılır. Yazıt üzerinde ayrıca dağ tekesi ve yılanlı damga bulunmaktadır. 

Doğru yanıt B'dir.